هر نوشته روی اسکناس ۳۵ تومان هزینه برای دولت
مسئولان بانک مرکزی گفته اند که حدودا یک درصد اسکناس های موجود مخدوش هستند. یک درصد ۸ میلیارد قطعه اسکناس یعنی «۸۰ میلیون قطعه اسکناس مخدوش» در چرخه مبادلاتی کشور وجود دارد. برای چاپ مجدد ۸۰ میلیون قطعه اسکناس می بایست ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان هزینه شود. این هزینه جدای از هزینه شناسایی و امحاء این اسکناس هاست. همچنین سالانه بانک مرکزی ۳۰ میلیارد تومان برای چاپ اسکناس های نو هزینه می کند.
تاکسی از گذشته های دور تاکنون صحنه نبرد مسافر و مسافرکش بوده، بر سر گوشه های اسکناس. اسکناس های ایرانی با رنگ های مختلف. شاید در کمتر کشوری چسب نواری پیوند دهنده دو نیمه اسکناس ها باشد، یا قسمت امنیتی اسکناس مزین به پیام های تبریک عید و خاطره نویسی ها و جمع و تفریق شود. اینها اسکناس های ایرانی هستند، که شبیه اسکناس های هیچ کجای دنیا نیستند و هرچند سال یکبار هم تغییر شکل می دهند، رنگ، طرح و اجرا ظاهرا در آنها زیاد مورد توجه نیست. هرچند آنها شبیه سایر اسکناس ها نیستند، اما مثل همه آنها سفیران ملی، فرهنگی و ایدئولوژی کشور خودشان هستند. ایرانیان زیادی هستند که هرگز به آمریکا سفر نکردند، اما می دانند یکی از رئیس جمهورهای آن کشور احتمالا همان مرد نسبتا چاق با کلاه گیس است. این همان چیزی است که یک دلاری های امریکا به ایران می آورند!
به اسکناس های ایران برگردیم. به این دفتر یادداشت های بهادار نگاه کنید! اگر کتاب هایی در وصف فرهنگ جاده و کامیون و فولکلرها نوشته ها نوشته شده اند، بیراه نیست که به نوشته های روی اسکناس ها هم توجه شود. آن نامزدی که یک طرف اسکناس نوشته است: «زینب جان! چون می دانم شب ها دخل پدرت را می شماری اینجا می نویسم» و روی دیگر آن نوشته«فردا ساعت سه بعدازظهر بیا سر سه راه». اسکناسی دیگر:«ای پول چه می شد از تو زیاد داشتم تا خوشبخت می شدم». طنز هم هست: «در هنگام زلزله لطفا آن روی این اسکناس را حتما بخوانید» و وقتی بر می گردانید نوشته:«….گفتم زمان زلزله؛ نه حالا»از این دست نوشته ها روی اسکناس ها زیاد هستند. شاید خنده دار باشند و بعضا تامل برانگیز، اما وقتی روی اسکناس ها شعارهای سیاسی نوشته شود، دیگر وقت خنده و تامل نیست و بانک مرکزی دستور جمع آوری آنها را می دهد.
موضوع آنجا پیچیده می شود که هر ایرانی حدودا ۱۱۵ قطعه اسکناس در اختیار دارد، سرانه ای که حدودا ۱۰۰ قطعه از متوسط جهانی بیشتر است. شاید هم به خاطر همین فراوانی است که با این تابلوهای کوچک بهادار اینطور رفتار می شود. و نکته جالب آنکه رد پای ایرانیانی که امروزه زیاد با نگهداری صحیح اسکناس رابطه برقرار نکردند، در ترویج و استفاده از اسکناس های اولیه به چشم می خورد. حتی نام چاپ . چاپخانه هم یادگار اولین اسکناس هاست.
امضاها و سری ها
یک کارکرد اسکناس که کارکرد آشکار نیز هست نقش آن در مبادلات اقتصادی است. اما این ورقه های رنگی کارکردهای دیگری هم دارند. آنها می توانند منتقل کننده آرا و منویات سیاتمداران حاکم بر یک کشور باشند، ایدئولوژی یک نظام سیاسی را به رخ بکشند. از دانشمندان آن کشور بگویند، یا از رهبران سیاسی آن. به اسکناس های اروپایی که برسید تصویر دانشمندان و فیلسوفان را بر خود دارند، حالا اسکناس های کوبایی یا چینی را ببینید که تصویر رهبران ضد سرمایه داری را روی ورقه های سرمایه چاپ کردند. در ایران پیش از انقلاب هم وضع به این منوال بود. در تمامی اسکناس های دو پهلوی، عکس شاه روی اسکناس ها نقش بسته.
امضای بنی صدر
در دوران رضا شاه بیشتر نقش های پشت اسکناس ها، نمادهایی از فرهنگ ایران باستان بودند. این نمادها بیشتر از ابنیه تاریخی دوره هخامنشیان است. البته در اواخر دوران رضا شاه نمادهایی نیز از دین باستانی ایران یعنی زرتشتی، نظیر فروهر نیز پشت اسکناس های هزار ریالی به چشم می خورند. پس از این دوران و از اوایل دهه ۳۰ شمسی دیگر نقش های اسکناس ها به سمت دستاوردهای عمرانی دولت ها می روند، نظیر نمایی از پل ورسک یا فرودگاه مهرآباد.
در حال حاضر حدودا هشت میلیارد قطعه اسکناس در کشور وجود دارد. اگر طول هر اسکناس را به طور متوسط ۱۵ سانتی متر در نظر بگیریم، یعنی اگر این اسکناس ها را در کنار هم بچینیم مسافتی برابر یک میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر تشکیل خواهند داد. فاصله چابهار (جنوب شرق کشور) تا مرز بازرگان(شمال غرب کشور) حدودا دو هزار و ۶۰۰ کیلومتر است، حالا اگر عرض هر اسکناس را به طور تقریبی ۸ سانتی متر در نظر بگیریم، یعنی با اسکناس های موجود در کشور می شود از شمالغرب تا جنوب غرب ایران جاده ای به دو هزار و ۶۰۰ کیلومتر و عرض ۳۶ متر کشید!
البته بر سر اینکه چنین رفتاری صحیح است یا خیر بحث بوده و هست! برای مثال علی قنبری از اعضای سابق شورای پول و اعتبار این رویه را صحیح نمی داند. او معتقد است که اسکناس ها می توانند نظیر تمبرها، سفیر فرهنگ یک کشور باشند. به هر تقدیر در ایران، غالبا اسکناس ها سیاسی بودند. با تغییر حکومت ها و گاه دولت ها، طرح اسکناس ها نیز تغییر می کرده و می کند. به اسکناس های دوران قاجاریه، پهلوی اول و دوم نگاه کنید. اولین نکته تغییر پرتره روی اسکناس است. این پرتره نشان می دهد که چه کسی در سرزمین مزبور حاکم است. اسکناس را برگردانید. در دوران پهلوی، تصویری از ابنیه به جای مانده از ایران باستان زینت بخش پشت اسکناس ها بودند.
در ایران پس از انقلاب نیز طرح اسکناس ها دستخوش تغییرات زیادی شد. در ابتدا، تا جا افتادن کامل نظام سیاسی، نظام پولی و اقتصادی هنوز در حال پوست انداختن بود. همین شد که روی تصاویر و عکس های حاکمان گذشته تصاویر جدیدی چاپ شد. زمان می گذرد، تا سالها پس از انقلاب، چیزی حدود ۴-۵ سال پس از انقلاب، که یکی از اولین خط تولیدات کشور به خودکفایی رسید، ایران توانستیم از سال ۶۲ به بعد همه فرایند تولید اسکناس را داخلی کند. به این ترتیب دیگر اسکناس های جدید وارد چرخه شدند. اسکناس هایی که تصاویر و طرح های مذهبی بیش از تصاویر و طرح های ملی روی آنها خود نمایی می کند. ۱۰ تومانی ها با طرح ایت الله مدرس، ۲۰ تومانی ها با طرح جهاد سازندگی، ۱۰۰ تومانی ها با طرح مسجدالاقصی(که البته بعدا مشخص شد تصویر مسجد الاقصی نبوده است همان تصویر باقی ماند، اما به جای آن در سال گذشته تصویر میدان نقش جهان از پشت اسکناس های دو هزار تومانی حذف و تصویر مسجدالاقصی واقعی روی آن حک شد)، ۲۰۰ تومانی هایی با طرح تظاهرات مردمی و… به چرخه مبادلات اقتصادی وارد شدند.
اولین سری اسکناس های جهان ـ که فراگیر هم بودند ـ یعنی «چاو» در چین و در دوران ۲۵ ساله وزارت سید اجل وزیر ایرانی قوبلای خان مغول رواج پیدا کرد. ظاهرا از همان زمان بحث استهلاک اسکناس مطرح بوده است. در فلاحت‌نامه‌ی غازانی بهره‌گیری از چاو در چین اینطور توصیف شده است : «….و دیگر آنکه اکثر معاملات ایشان با چاو است که چون همواره چاو دست به دست می‌رود کهنه می‌گردد و آن کهنه را هر کسی که به دیوان برد عوض آن نو به وی بدهند و هیچ موقوف نمی‌دارند و کهنه را می‌سوزانند…»
اسکناس ها در طول سی سال گذشته تغییرات زیادی داشتند، که گاه منجر به دگرگونی کامل شکل آنها شد. گاه اسکناس هایی با واحد جدید به چرخه مبادلات وارد و گاه برخی از اسکناس ها از این چرخه اصولا حذف شد. از آن جمله هستند، حذف اسکناس های ۱۰ و ۲۰ تومانی و اضافه شدن اسکناس های ۲ و ۵ هزارتومانی. باید بتوان این دوران را به نوعی طبقه بندی کرد.کلکسیونرهای اسکناس این دوران را به ۲۱ دوره تقسیم می کنند. که از آنها با عنوان سری های یک تا ۲۱ نام می برند. این دسته بندی بر اساس کتاب راهنمای اسکناس های ایران (نوشته فریدون نوین فرحبخش) است که در بین علاقمندان بیشتر رایج است.
برای آنها امضا و سری روی اسکناس بسیار مهم است. در واقع نگاهی که یک کلکسیونر به اسکناس ها دارد، با نگاهی که یک طراح به آن دارد کاملا متفاوت است. او بیشتر برایش نایاب یا کمیاب بودن اسکناس مهم است. و طبیعی است در چنین شرایطی اسکناس هایی که در دورانی کوتاه تر رایج بودند ارزش مادی بیشتری برای آنها دارند. امضاها، هرچند در مقایسه با سایر طرح های روی اسکناس فضای کمتری دارند، اما گاه باعث از چرخه خارج شدن کل آن اسکناس می شوند. مثلا وقتی که امضای بنی صدر، وزیر دارایی و رئیس جمهور اسبق ایران روی اسکناسی باشد، پس از خروج او از صحنه سیاسی کشور، اثار او باید از بین برود.خصوصا آثاری که بیشتر در بین مردم رایج هستند. امضای بنی صدر روی اسکناس ها بود، و باید آنها از چرخه خارج می شدند.
یک میلیون کیلومتر اسکناس
در خرداد ماه امسال، آخرین رقم تعداد اسکناس ها اعلام شد. «مجید صنیعی آبادی» مدیر سازمان تولید اسکناس و مسکوک، خردادماه امسال در گفت و گو با خبرگزاری دولتی «ایرنا» سرانه اسکناس در ایران را ۱۱۵ قطعه اعلام کرده است، با توجه به جمعیت ۷۰ میلونی ایران می توان نتیجه گرفت که در حال حاضر حدودا هشت میلیارد قطعه اسکناس در کشور وجود دارد. اگر طول هر اسکناس را به طور متوسط ۱۵ سانتی متر در نظر بگیریم، یعنی اگر این اسکناس ها را در کنار هم بچینیم مسافتی برابر یک میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر تشکیل خواهند داد. فاصله چابهار (جنوب شرق کشور) تا مرز بازرگان(شمال غرب کشور) حدودا دو هزار و ۶۰۰ کیلومتر است، حالا اگر عرض هر اسکناس را به طور تقریبی ۸ سانتی متر در نظر بگیریم، یعنی با اسکناس های موجود در کشور می شود از شمالغرب تا جنوب غرب ایران جاده ای به دو هزار و ۶۰۰ کیلومتر و عرض ۳۶ متر کشید!
گفتنی است که سرانه اسکناس در جهان برای هر نفر حدودا ۱۵ قطعه است. برای مثال سرانه اسکناس در کشور همسایه، پاکستان حدودا نصف کشور ماست. بدیهی است که در کشورهای توسعه یافته با توسعه راه های نوین مبادلاتی نظیر پرداخت های الکترونیک مصرف اسکناس پایین تر است.
آخرین آمار چاپ اسکناس به آخر سال گذشته باز می گردد. در نشست خبری که اواسط اسفندماه سال گذشته برگزار شده بود، محمد قدس الهی، مدیر اداره نشر اسکناس بانک مرکزی، آماری را در خصوص وضعیت نشر اسکناس بیان کرده بود. بر اساس آمار قدس الهی، تا در سال ۸۷ ، ۷۲۰ میلیون قطعه اسکناس به چاپ رسیده است. این به آن معناست که این اسکناس ها در کنار هم حدودا ۱۰۸ هزار کیلومتر خواهند بود. اگر تنها اسکناس های چاپ شده در سال ۸۷ را کنار هم بچینیم، با آنها می شود هزار و ۸۰ بار از زمین تا آسمان رفت. چون فاصله زمین تا فضا ۱۰۰ کیلومتر است.
هر خط ۳۵ تومان
به گفته علی قنبری، رئیس سابق شورای پول و اعتبار، برای چاپ هر برگ اسکناس حدودا ۳۰ تا ۴۰ تومان هزینه می شود. میانگین این مبلغ ۳۵ تومان است. حالا اگر قرار باشد اسکناس های مخدوش از چرخه مبادلات روزمره مردم خارج شود و طبیعتا جایگزین شود. یعنی کشیدن یا نوشتن روی هر اسکناس از سوی شهروندان حدودا ۳۵ تومان خرج روی دست دولت خواهد گذاشت.
همه روزه اسکناس های کهنه و فرسوده از چرخه خارج میشوند و از آنها شانه های تخم مرغ و… ساخته میشود. به گفته مدیرکل ریالی و نشر بانک مرکزی سالانه تا ۷۰۰ میلیون قطعه اسکناس در کشور امحاء می شود. این استهلاک بیشتر به سبب نگهداری بد از اسکناس هاست. میانگین عمر اسکناس در کشور ما پنج سال است.
در حدود سالهای ۱۷۸۹ الی ۱۷۹۶ میلادی دولت فرانسه اوراقی به نام Assignat را برای تضمین پرداخت ارزش املاک ملی شده از طرف دولت منتشر کرد که در واقع همان اسکناس بود . پس از آن در روسیه پول کاغذی با نام Assigunas منتشر شده و در زمان فتحعلی شاه قاجار این کلمه وارد زبان فارسی شده و به دلیل تلفظ مشکل آن برای فارسی زبانان اسکناس نام گرفت. تا قبل از انتشار اسکناس در ایران از سکه استفاده می‌شد ، البته اسکناس‌های خارجی ( به ویژه منات روسی ) نیز در برخی نقاط رواج داشته است.
یک کارمند بانک می گوید اسکناس هایی را همه روزه از چرخه خارج می کنند که پاره و پوسیده باشند ولی معمولا اگر روی اسکناسی فقط نوشته شده باشد، اما پوسیده یا پاره نباشد از دسته اسکناس برای بازیافت جدا نمیشود.اما اوایل همین ماه، واحد مرکزی خبر به نقل از مسئولین بانک مرکزی به شهروندان اخطار داد که اسکناس های مخدوش را که روی آنها نوشته شده است را سریعتر به بانک ها تحویل بدهند، چراکه به زودی(تا ۱۷ دیماه) دیگر این اسکناس ها از اعتبار ساقط خواهند شد. در آخرین آمارها، مسئولان بانک مرکزی گفته اند که حدودا یک درصد اسکناس های موجود مخدوش هستند. یک درصد ۸ میلیارد قطعه اسکناس یعنی «۸۰ میلیون قطعه اسکناس مخدوش» در چرخه مبادلاتی کشور وجود دارد. برای چاپ مجدد ۸۰ میلیون قطعه اسکناس می بایست ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان هزینه شود. این هزینه جدای از هزینه شناسایی و امحاء این اسکناس هاست. همچنین سالانه بانک مرکزی ۳۰ میلیارد تومان برای چاپ اسکناس های نو هزینه می کند.مسئولان بانک مرکزی علت جمع آوری اسکناس های مخدوش و تعیین ضرب العجل را پایین آمدن ضریب ایمنی در اسکناس های مخدوش عنوان کردند. هر چند به تازگی بحث شعار نویسی های سیاسی روی اسکناس ها مطرح شده است. اما پیش از این نیز، یادداشت نویسی روی اسکناس در ایران مرسوم بوده است. اگرچه ایرانیان به گوشه نداشتن یا پاره بودن اسکناس حساس هستند، اما رصد مبادلات اقتصادی آنها نشان می دهد که اهمیت چندانی برای یادداشت های روی اسکناس ها قائل نیستند.
از چاو خانه تا چاپ خانه
نگاهی به تاریخچه پول کاغذی
تقریبا همه مورخان اعتقاد دارند که پیدایش اسکناس به چین می رسد. برخی می گویند اولین سری اسکناس های جهان ـ که فراگیر هم بودند ـ یعنی «چاو» در چین و در دوران ۲۵ ساله وزارت سید اجل وزیر ایرانی قوبلای خان مغول رواج پیدا کرد. ظاهرا از همان زمان بحث استهلاک اسکناس مطرح بوده است. در فلاحت‌نامه‌ی غازانی بهره‌گیری از چاو در چین اینطور توصیف شده است : «….و دیگر آنکه اکثر معاملات ایشان با چاو است که چون همواره چاو دست به دست می‌رود کهنه می‌گردد و آن کهنه را هر کسی که به دیوان برد عوض آن نو به وی بدهند و هیچ موقوف نمی‌دارند و کهنه را می‌سوزانند…»
در همان دوران هم چاپ بدون پشتوانه اسکناس دردسر ساز شد. پس از مرگ سید اجل ، امیراحمد بناکتی به جایگاه وزارت دست یافت که بدون داشتن اعتبار مالی و تهیه‌ی عایداتی که پشتیبان چاو باشد ، مقدار زیادی از این پول منتشر کرد. در نتیجه ، ارزش چاو به شدت کاهش یافت ، امیراحمد هم در شورش مردم کشته شد. به این ترتیب ، چاو کنار گذاشته شد و حتی پس از مرگ قوبیلای ، نتوانستند ارزش از دست رفته آن را بازگردانند.
در سال ۶۹۳ هجری قمری برابر با ۱۲۹۳ میلادی، زمانی که گیخاتوخان مغول ، پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان بر ایران فرمان‌روایی می‌کرد ، در نتیجه هزینه شدن بیش از اندازه طلا و نقره، خزانه کشور خالی شد و حتی برای غذای روز هم پول کافی در دسترس نبود. همزمان بیماری عجیبی در بین دام ها در سراسر کشور شایع شد. برای رفع این مشکل ایلخان حکم داد که در تمام ممالک تحت امر دیگر با طلا و نقره معامله نکنند و به تمام کشور نماینده ای فرستاده شد تا در هر منطقه ای چاوخانه تاسیس کنند . به فرمان ایلخان در هر شهری اداره‌ای به نام چاوخانه بنیان‌گذاری شد و پول کاغذی برای مدتی ، هر چند کوتاه چاپ ، منتشر و رواج پیدا کرد. برای این منظور ۱۰ مرکز چاوخانه در تبریز تاسیس شد و از اداره مرکزی برای هر یک از شعبات چاوخانه در سایر ولایات یک مدیر و یک بازرس مالیات و یک حسابدار فرستاده شدند. به این ترتیب , مقدمات چاپ پول کاغذی که اسم آن را «چاو مبارک» گذاشته بودند فراهم شد
به این ترتیب اولین اسکناس ایران روز شنبه نوزدهم شوال سال ۶۹۳ هجری قمری در شهر تبریز منتشر شد. پول هایی که در تبریز منتشر شد و از نیم درم تا ده درم ارزش داشت ، قطعه کاغذی مستطیلی شکل بود که دو طرف آن شهادتین و در زیر آن ، لقب مغولی کیخاتو ( ایرنجین تورجی ) چاپ شده بود ، در وسط اسکناس دایره ای چاپ کرده بودند که در آن ارزش اسمی اسکناس قید شده بود و در پایین اسکناس نیز جمله اخطاری با این عنوان: «پادشاه جهان در تاریخ سنه‌ی ۶۹۳ این چاو مبارک را در ممالک روانه گردانید. تغییر و تبدیل‌کننده را با زن و فرزند به یاسا رسانیده ، مال او را جهت دیوان بردارند.» به چاپ رسیده بود. اگر چه ، نام چاو و چاوخانه به صورت چاپ و چاپخانه در زبان ایرانی ماندگار شد. ولی چاو در جامعه‌ی ایرانی چندان پذیرفته نشد و با شورش مردم تبریز و سپس شیراز زمینه اعتراض سراسری فراهم شد و چاو ایرانی به سرنوشت چاو در چین دچار شد.
طبق قانون پولی و بانکی ، مبلغ اسمی ، شکل ، جنس ، رنگ ، اندازه ، نقشه و سایر مشخصات اسکناس‌ها و سکه‌های فلزی رایج در کشور به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی و تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی و با رعایت مقررات این قانون تعیین خواهد شد. در زمان نیاز به طرح جدید با استفاده از طرح های تهیه شده موجود در سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی ایران، چند نمونه ارائه و پس از تأیید طرح نهایی توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی، اجر می شود .
همچنین طبق قانون مصوب آذرماه سال ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «قانون حفظ آثار و یاد حضرت امام (ره)»، بانک مرکزی موظف شده تا یک روی اسکناس را به تصویر امام اختصاص دهد که اولین بار در سال ۱۳۷۰ ده هزار ریال با این طرح منتشر شد.
دیگر خبری از اسکناس در ایران نشد تا درسال۱۸۹۰ میلادی اولین سری اسکناس و در سال ۱۹۲۴میلادی سری جدید تر آنها در انگلستان چاپ و توسط بانک شاهنشاهی در ایران به جریان گذاشته شد. در این سال ها به تدریج ، باز خرید و تبدیل اسکناس به مسکوکات منسوخ شد و عملا اسکناس هم مانند سکه، پول رایج کشور شد.
اولین سری اسکناس‌های بانک ملی که به اسکناس های امروزی شباهت بیشتری داشتند، از فروردین ۱۳۱۱ به جریان گذاشته شدند و تا سه ماه بعد اسکناس‌های بانک شاهنشاهی و بانک ملی تواماً رواج داشت تا اینکه اسکناس‌های بانک شاهنشاهی کلاً در تیر ماه ۱۳۱۱ از جریان خارج شدند. ارقام اسکناس ها ۵ , ۱۰ ,۲۰ ,۵۰ , ۱۰۰ , ۵۰۰ ریال بودند و تاریخ آنها در پشت اسکناس‌ها در سال های ۱۳۱۱ الی ۱۳۱۴ ثبت می شد. در تاریخ ۱۳۱۴ اسکناس ۱۰۰۰ ریال هم چاپ و به جریان گذاشته شد. طرح این اسکناس‌ها بر خلاف اسکناس‌های بانک شاهنشاهی کاملا ایرانی بود و روی آن مناظر طبیعی ، آثار باستانی ، سمبل ها و نمادهای مذهبی ایران باستان و بناهای عمرانی مانند راه آهن به نمایش درآمده بود. پس از واگذاری حق نشر اسکناس به بانک ملی ایران، تشکیلات محدودی برای چاپ تاریخ انتشار بر روی اسکناس‌ها شکل گرفت. این تشکیلات به موازات تحول و توسعه بانک ملی، تکامل یافت و به « چاپخانه بانک ملی ایران » معروف شد. این چاپخانه که در سال ۱۳۱۷ خورشیدی با نام « بنگاه چاپخانه » تاسیس شده بود، به تدریج به یکی از معتبرترین چاپخانه‌های کشور و خاورمیانه تبدیل شد. در این چاپخانه ، علاوه بر انجام سفارشات چاپی سازمان های دولتی ، نیازهای چاپی شعبه‌های بانک ملی ایران در سراسر کشور تامین می شد. بنای ساختمان چاپخانه بانک ملی ایران – که توسط فرانسوی ها طراحی و ساخته شده بود – در سال ۱۳۱۹ به اتمام رسید و امروزه « شرکت چاپ بانک ملی ایران » نام دارد .
از مرداد ماه ۱۳۳۹ کلیه امور مربوط به چاپ اسکناس و ضرب سکه و پشتوانه آن به بانک مرکزی محول شد و انتشار اسکناس منحصراً به بانک مرکزی ایران واگذار شد. در سال ۱۳۵۱ سازمان تولید اسکناس تأسیس شد و طرح تأسیس چاپخانه‌ای برای چاپ اسکناس مطرح شد. در سال ۱۳۶۱ ساختمان چاپ اسکناس تکمیل و چاپ اسکناس به صورت آزمایشی با چاپ اسکناس‌های ۲۰۰ ریالی بطور رسمی در ایران آغاز شد، از سال ۱۳۶۲ به بعد با راه اندازی چاپخانه داخلی ، ۵۰ درصد از نیاز داخلی تأمین شد. و از سال ۱۳۶۷ تمامی اسکناس‌های جمهوری اسلامی ایران در داخل کشور چاپ می شود. هرچند کاغذ ، مرکب و وسایل چاپ از خارج از کشور تهیه می‌شد، ولی از سال ۱۳۸۲ به بعد، کاغذ اسکناس هم در داخل تهیه میشود. در سال ۱۳۶۸ با توجه به واردات کاغذهای مورد نیاز از خارج , طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح میشود. در سال ۱۳۸۱ این کارخانه به بهره برداری کامل رسید.
———————–
این گزارش در روزنامه پول مورخ ۱۳ دیماه، صفحه گزارش با کمی تغییر به چاپ رسید.
