طی ۱۵ سال، تعداد مومنان پرداخت‌کننده زکات فطره نصف شده است
از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳، طی حدود ۱۵ سال، میزان زکات جمع‌آوری‌شده در کشور به قیمت ثابت، به‌طور میانگین ۶۰ درصد کاهش یافته است. همچنین تعداد کسانی که زکات پرداخت کرده‌اند نیز نصف شده است. از سویی در سال ۱۴۰۴، برای نخستین بار، نرخ زکات به‌صورت استانی تعیین شده است.
آن دسته از شیعیان مومنی که به شرعیات پایبند هستند و توانایی مالی دارند (و خودشان از کسی صدقه و کمک‌هزینه دریافت نمی‌کنند)، در عید فطر هر سال فطریه پرداخت می‌کنند. بسیاری از مومنان، زکات فطریه خود را در سال‌های گذشته به صندوق‌هایی که کمیته امداد در محل برگزاری نماز عید فطر قرار می‌داد، پرداخت می‌کردند.
میزان زکات جمع‌آوری‌شده در کشور از یک سو نشان‌دهنده اعتماد پرداخت‌کنندگان زکات به جمهوری اسلامی است و از سوی دیگر، می‌توان با در نظر گرفتن مجموع فطریه جمع‌آوری شده در هر سال، تعداد مومنانی که به جمهوری اسلامی اعتماد داشته‌اند را برآورد کرد.
بررسی اخبار از سال ۱۳۸۷ نشان می‌دهد که در آن سال حدود ۱۳ میلیون و ۴۱۵ هزار فقره زکات فطره به جمهوری اسلامی پرداخت شده بود. این عدد با کاهشی ۴۵ درصدی به حدود هفت میلیون و ۳۷۷ هزار فقره در سال ۱۴۰۳ رسیده است. در واقع، تقریباً نصف شده است. از سوی دیگر، مقدار زکات جمع‌آوری‌شده نیز به قیمت ثابت، با احتساب نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی، ۴۴ درصد و با احتساب نرخ دلار آزاد، ۷۶ درصد کاهش یافته است.
سال ۱۳۸۷: حدود ۵۷ میلیون دلار، حدود ۱۳/۵ میلیون فقره
۲۸ شهریور ماه ۱۳۸۸، منصور قمشه، مدیر کل وقت دفتر سرپرستی کمیته امداد در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد در عید فطر سال ۱۳۸۷، این سازمان در کل کشور ۵۵ میلیارد تومان فطریه جمع‌آوری کرده است.
بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت مرکز آمار جمهوری اسلامی، عدد شاخص کل، که مبنای رسمی محاسبات رسمی تغییرات ارزش ریال است، در مهرماه سال ۱۳۸۷، که عید فطر در آن تاریخ بود، حدودا روی عدد ۸ بود.
طبق آخرین اعلام مرکز آمار در پایان اسفند ماه ۱۴۰۳، عدد شاخص کل به ۳۱۵/۷۰ رسیده است. بر اساس رشد ۳۸۱۳ درصدی شاخص کل، ۵۵ میلیارد تومان مهرماه سال ۱۳۸۷، با احتساب نرخ رسمی تورم در جمهوری اسلامی، به قیمت فعلی چیزی حدود دو هزار و ۱۵۲ میلیارد تومان است.
در همان زمان، نرخ دلار در بازار آزاد ۹۶۶ تومان بود. ۵۵ میلیارد تومان، حدودا، برابر ۵۷ میلیون دلار بود. هم اکنون که دلار در محدوده ۱۰۴ هزار تومان است، ارزش ۵۷ میلیون دلار حدودا برابر پنج هزار و ۹۲۱ میلیارد تومان است.
در سال ۱۳۸۷، میانگین حداقل و حداکثر فطریه چهار هزار و ۱۰۰ تومان به ازای هر نفر بود. بر این اساس در آن سال حدود ۱۳/۵ میلیون نفر فطریه پرداخت کرده اند.
سال ۱۳۹۷: حدود ۱۹/۳ میلیون دلار، حدود ۹/۳ میلیون فقره
پنجم اسفند ماه ۱۳۹۷، محمد سراب نشین، مدیر کل امور اجرایی زکات کشور در جریان یک همایش، اعلام کرد در عید فطر سال ۱۳۹۷ که در خردادماه بود، در کل کشور ۱۳۵ میلیارد تومان فطریه پرداخت شده است. در خردادماه آن سال، عدد شاخص کل کشور ۳۳/۱۵ بود، بر این اساس با احتساب تورم رسمی جمهوری اسلامی، فطریه آن سال به قیمت امروز برابر یک‌هزار و ۲۸۶ میلیارد تومان است.
همچنین قیمت هر دلار در بازار آزاد خرداد ماه ۱۳۹۷، حدود هفت هزار تومان بود، بر این اساس در عید فطر سال ۱۳۹۷، بیش از ۱۹ میلیون دلار فطریه جمع آوری شد. این رقم، در ایران ۱۴۰۴، با دلار ۱۰۴ هزار تومانی، برابر دو هزار میلیارد تومان است.
میانگین فطریه سال ۱۳۹۷، شامل گندم و برج، حدود ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان بود، که این نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، حدود ۹/۳ میلیون نفر فطریه پرداخت کردند.
سال ۱۴۰۱: حدود ۲۰/۴ میلیون دلار، حدود ۷/۶ میلیون فقره
حبیب‌الله آسوده، معاون توسعه مشارکت‌های کمیته امداد آذرماه ۱۴۰۱ اعلام کرد در عید فطر آن سال که در اردیبهشت ماه بود، در کل کشور ۶۱۲ میلیارد تومان فطریه جمع آوری شده است. این رقم با احتساب نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی به قیمت امروز چیزی حدود یک‌هزار و ۶۱۳ میلیارد تومان است.
دلار در اردیبهشت‌ماه آن سال حدود ۳۰ هزار تومان بود، بر این اساس فطریه ۶۱۲ میلیارد تومانی سال ۱۴۰۱، تقریبا ۲۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار بود. ۲۰/۴ میلیون دلار با نرخ فعلی چیزی برابر دو هزار و ۱۲۲ میلیارد تومان است.
در سال ۱۴۰۱، میانگین فطریه بدل از گندم و برنج بین مراجع مختلف شیعه، حدود ۸۰ هزار تومان بود، این نشان می‌دهد در آن سال ۷/۶ میلیون نفر فطریه پرداخت کردند.
سال ۱۴۰۳: ۱۳/۹ میلیون دلار، حدود ۷/۴ میلیون فقره
برای سال ۱۴۰۳، آمارهای متفاوتی از مجموع فطریه جمع‌آوری شده ارائه شده است. در این سال فطریه و کفاره از هم جدا نشد و جمع آنها اعلام شد. ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، حبیب‌الله آسوده، معاون توسعه مشارکت‌هایی مردمی کمیته امداد، مقدار جمع فطریه و کفاره عید فطر سال ۱۴۰۳ را ۸۲۴ میلیارد تومان اعلام کرد. تقریبا دو هفته بعد، حسن هرمز، مدیرکل امور اجرایی زکات کمیته امداد، نهم خرداد ماه سال ۱۴۰۳، مبلغ کل فطریه و کفاره جمع آوری شده عید فطر سال ۱۴۰۳ را ۹۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد.
عید فطر سال گذشته مثل امسال، در فروردین ماه بود، اگر ۹۰۰ میلیارد تومان را مبنا قرار دهیم، این رقم بر اساس نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی، به قیمت‌های فعلی برابر یک‌هزار و ۲۰۷ میلیارد تومان است، چرا که عدد شاخص کل در فروردین ماه سال گذشته ۲۳۵/۴۸ بود و در اسفند ماه به ۳۱۵/۷ رسید.
قیمت هر دلار آمریکا در فروردین ماه سال ۱۴۰۳، حدود ۶۵ هزار تومان بود. بر این اساس رقم فطریه عید فطر سال گذشته ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار آمریکا برآورد می‌شود. که این رقم به نرخ فعلی دلار آمریکا، برابر یک‌هزار و ۴۴۷ میلیارد تومان است.
در سال گذشته، میانگین فطریه چیزی حدود ۱۲۲هزار تومان بود، این یعنی سال ۱۴۰۳، چیزی حدود ۷/۴ میلیون نفر فطریه پرداختند.
متولی جمع‌آوری فطریه و محل خرج آن
در جمهوری اسلامی، تا سال ۱۳۹۰، سازمان «کمیته امداد امام خمینی» متولی اصلی جمع‌آوری فطریه بود. به مرور و به خصوص در دهه ۸۰ خورشیدی، میزان استقبال و اعتماد مردم به کمیته امداد کم، و در کنار این سازمان، نهادهایی مانند خیره‌ها، سازمان بهزیستی و.. به محلی برای جذب خیرات مردم تبدیل شدند. در چنین شرایطی در سال ۱۳۹۰، شورایی به نام «شورای زکات» تشکیل شد و بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی ۱۱ شخصیت حقوقی، از جمله رئیس کمیته امداد، نماینده ولی فقیه، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سراسر کشور، امامان جمعه مناطق، چند وزیر و… در آن عضو شدند. یکی از وظایف این شورا جمع‌آوری زکات فطره، یا فطریه از کل کشور است. با این وجود، همچنان کمیته امداد عملا بالاترین سهم در کنترل عواید زکات را در اختیار دارد.
مشوق‌های اخذ حداکثری فطریه: از کارتخوان نانوایی‌ها، تا جدول استانی
در سال ۱۴۰۴، رسانه‌های رسمی جدولی را از سوی مرکزی به نام «موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم» منتشر کردند که طبق آن سه نرخ متفاوت بر اساس فطریه بدل از گندم، برنج ایرانی و برنج خارجی برای ۳۱ استان کشور تعیین شده است. تا پیش از این، شیعیان مومن، بر اساس نظر مرجع تقلید خود صرفنظر از محل زندگی فطریه را پرداخت می‌کردند.
در سال‌های اخیر نیز در طرحی، شورای زکات اعلام کرده است کارتخوان نانوایی‌ها نیز فطریه دریافت می‌کنند، در حالی که تا پیش از آن، بیشتر در مساجد و مصلی‌ها فطریه جمع‌آوری می‌شد.
اختلاف زکات فطریه در این جدول، تا ۵۸ درصد اختلاف دارد. برای نمونه، فطریه بدل از گندم طبق این جدول در استان سیستان و بلوچستان ۸۷ هزار تومان تعیین شده، در حالی که همین فطریه در استان کهگیلویه و بویراحمد ۵۵ هزار و ۵۰۰ تومان درج شده است.
نکته جالب اینکه در برخی استان‌های همجوار، نرخ‌های اعلامی به شدت با هم متفاوت است. در یک نمونه، فطریه بدل از گندم در قم ۸۲ هزار تومان تعیین شده، در اصفهان، همسایه جنوبی این استان همین قلم ۷۲ هزار تومان، در همسایه شرقی استان، سمنان ۸۲ هزار تومان و در همسایه غربی، استان مرکزی، فطریه بدل از گندم ۷۵ هزار تومان تعیین شده است.
طبق رساله‌های توضیح المسائل مراجع شیعه، فطریه بر اساس قیمت هر خوراکی، شامل گندم و برنج تعیین می‌شود، اما به نظر می‌رسد در این جدول، فطریه به شکلی رقابتی تعیین شده است.
محمدحسین فلاح‌زاده، رئیس مرکز موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم، با تاکید بر اینکه «این شیوه محاسبه، میزان پرداخت زکات فطره را واقعی‌تر کرده و امکان مشارکت حداکثری مردم را فراهم می‌کند»، گفت: «این اقدام با هدف تناسب بیشتر زکات فطره با شرایط اقتصادی و معیشتی هر منطقه صورت گرفته است»
این مطلب در وب‌سایت ایران‌اینترنشنال، مورخ ۱۱ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شد.
