افزایش ۱۱۶ درصدی واردات چای در سال گذشته
روزشمار نابودی صنعت چای ایران
• ایران ۴ درصد مصرف چای جهان را دارد • ایران پنجمین وارد کننده چای جهان است • ایران یکی از ۱۳ کشور جهان است که در آن امکان کشت چای وجود دارد • ایران سالانه ۲۸۰ میلیون دلار چای وارد میکند • یکی مقام تراز اول دولتی: تولید داخل علاوه بر تامین نیاز داخل می تواند نیاز همسایگان را هم برطرف کند • مدیر عامل اتحادیه تعاونی چایکاران ایران: دولت اصل و سود وام های "بلاعوض" را میخواهد
در هر چه آخر باشیم، همیشه در فهرست هایی مثل واردات جزو اولین ها هستیم. این هم از مواهب مدیران امروز است. یک و نیم قرن قبل مردی از ایران روانه هندوستان شد و با امکاناتی محدود و در لباس مبدل، توانست در قامت یک اروپایی، انحصار علم استعمار پیر را دور بزند و چای و چایکاری را به ایران بیاورد، تا امروز ما یکی از ۱۳ کشور جهان باشیم که در آن «چای» این نوشیدنی پرطرفدار و ارزشمند، کشت می شود. محصولی که با توجه به منحصر بفرد بودن کشت آن در سطح جهان و متقاضی پرشمار آن، شاید در کشوری دیگر میتوانست اقتصادی را متحول کند ـ این محصول ـ اما امروز از قرار در راهی قرار گرفته، که طی سال های اخیر، زعفران و پسته و فرش ایرانی رفتند.
بر اساس اعلام فاو، در واردات چای پنجم شدیم و جالب است که پیش از ما بریتانیا قرار دارد. از عجایب زمان ما که کم هم نیستند، یکی این است که ما از بریتانیا هم ـ که خود وارد کننده چای است ـ چای وارد می کنیم.
تامل کنید؛ ما با بریتانیا فرق داریم، بریتانیا ماده خام را به قیمت ارزان می خرد، فراوری و بسته بندی می کند و با چند برابر سود به کشورهای توسعه نیافته می فروشد.
به جای آن، ما در ایران با واردات «هر روز بیشتر از دیروز» کمر تولید داخل را شکستیم، وام بلاعوض را با اصل و سودش از چایکار طلب می کنیم و دست آخر، یک مقام بلندپایه می گوید: «چای ایرانی می تواند علاوه بر تامین نیاز داخل، نیاز کشورهایی دیگر را نیز برآورده کند» احتمالا یکی از آن تعارفات شیرین فرهنگ ایرانی بوده، چون آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران و فاو، چیز دیگری می گوید.
البته، بازار واردات و بسته بندی چای خارجی سود زیاد و زحمت کم دارد. مگر ما مثل چین هستیم که زعفران و فرش ایران را گرفته و با نصف قیمت به خودمان پس میدهد؟اصلاح نژاد و تلاش برای ارتقا کیفیت تولید داخل زحمت زیادی دارد و خیلی از مناسبت ها را هم بر هم می زند، ما نفت داریم…
ایران مفتخر شد: پنجمین وارد کننده چای در جهان
بر اساس گزارش فاو ایران هر سال بیش از ۷۵ هزار تن چای معادل ۲۸۰ میلیون دلار وارد می کند که این رقم فقط از واردات چای روسیه، امارات، انگلیس، و آمریکا کمتر است.( ایران پنجمین واردکننده بزرگ چای در جهان شناخته شد، فارس، ۲۹/۳/۹۰) این در حالیست که مصرف چای در ایران، تنها ۴ تا ۴ و نیم درصد مصرف کل جهان است.
دسترسی به آمارهای اقتصادی در ایران کار زیاد آسانی نیست، ما می توانیم در مورد تولید و واردات چای در جهان اطلاعات جامعی بدست آوریم، اما پیدا کردن آمار دقیق واردات چای در ایران کار زیاد اسانی نیست.
در امار گمرک، چای در حالت های گوناگون، ذیل تعرفه های متعدد به کشور وارد می شود و نمیتوان در این خصوص اظهار نظر روشنی داشت، با این حال در اینجا تنها واردات «چای سیاه کوبیده در بسته بندیهای غیرخرده فروشی» یا همان چای فله ای، که معمولا در کارگاه های تهران بسته بندی و با نام ایرانی عرضه می شوند، با کد تعرفه: «۰۹۰۲۴۰۱۰» از سال ۱۳۸۴ به این سو مرور شده است.
طی حدود ۶ سال و دو ماه، از آغاز سال ۸۴ تاکنون، مجموعا ۲۱۴ میلیون و ۳۴۸هزار و ۵۱ دلار چای ذیل این تعرفه به کشور وارد شده است. این رقم برابر ۲۵۷ میلیارد و ۲۱۷ میلیون و ۶۶۱ هزار و ۲۰۰ تومان است.
در سال ۱۳۸۴، مجموعا ۲۸۷۷۴۵۸۷ دلار چای فله ای به کشور وارد شده است که این واردات به ترتیب از کشورهای: سری لانکا ، هند، امارات متحده، کنیا، انگلستان، اندونزی، آلمان، و تانزانیا بوده است.
سال بعد واردات چای فله ای با تعرفه ای که ذکر شد، ۱۰٫۱۳ درصد کاهش داشته و به ۲۵۸۵۷۹۱۸ دلار می رسد، کشورهای صادر کننده چای به ایران در این سال عبارتند از: سری لانکا، امارات متحده عربی، هند، کنیا، انگلستان، اندونزی وکویت.
در ۱۳۸۶، با افزایش حدود ۳۷ درصدی، ارزش واردات چای فله ای به ۳۵۴۰۶۱۹۹ دلار می رسد که از کشورهای: سری لانکا، امارات متحده عربی، هند، کنیا، منطقه آزاد چابهار، ویتنام وانگلستان وارد شده است.
ارزش واردات چای فله ای در سال ۱۳۸۷، برابر ۲۸۵۷۲۵۰۷ دلار بوده که نسبت به سال قبل حدود ۱۹ درصد کاهش داشته است. کشورهای عمده صادر کننده این کالا به ایران عبارتند از: سری لانکا، هند، امارات متحده عربی، کنیا و ویتنام.
در سال ۸۸، همزمان با کاهش قابل توجه واردات به کشور در تمام اقلام، واردات این رقم کالا نیز کاهش کمی داشت و با حدود ۴ درصد کاهش، ارزش واردات چای فله ای به کشورمان به ۲۷۴۰۸۶۲۶ دلار می رسد. صادر کنتندگان اصلی چای فله ای به ایران در این سال عبارتند از: سری لانکا، هند، امارات متحده عربی، کنیا، انگلستان، عراق و ویتنام.
در سال گذشته، واردات این قلم کالا ناگهان با رشد ۱۱۶ درصدی مواجه و به ۵۹۱۹۰۴۶۳ میلیون دلار می رسد. کشورهای عمده صادر کننده چای در این سال به ایران عبارتند از: سری لانکا، امارات متحده عربی، هند، کنیا، آلمان، زیمبابوه و ویتنام.
آمار مربوط به دو ماهه نخست است، در این مدت مجموعا ۹۱۳۷۷۵۱ دلار چای ذیل تعرفه مذکور به کشور وارد شده که صادر کنندگان اصلی آن عبارتند از: سری لانکا، امارات متحده عربی، هند، کنیا و اتریش. (کلیه آمارها مذکور در اینجا، از اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران استخراج شده است)
اختلاف قیمت های جالب قیمت چای
واردات و بسته بندی چای تا عرضه آن به دست مصرف کننده، پروسه ای بسیار پرسود دارد که سوداگران نمی توانند از سود آن صرفنظر کنند، شاید این سود در تولید داخل نباشد! اختلاف قیمت چای وارداتی از واردات در گمرک تا عرضه به مصرف کننده بیش از ۱۰۰ درصد است.
متوسط قیمت هر کیلو چای فله ای وارداتی در دوماهه نخست سال جاری، ۳٫۶ دلار، برابر۴۱۲۲ تومان(با نرخ دلار بانک مرکزی) است. (جدول شماره ۴ – اقلام عمده واردات بر اساس شماره تعرفه سال ۱۳۹۰، گمرک جمهوری اسلامی ایران، صفحه ۶۴، ردیف ۱۷۳)
بسته های نیم کیلویی چای خارجی در تهران ۵۳۲۳ تومان عرضه می شوند و در واقع قیمت عرضه هر کیلو چای خارجی در تهران ۱۰۶۴۶ تومان است.( متوسط قیمت خرده فروشی برخی از مواد خوراکی در تهران در هفته منتهی به ۲۷/۳/۹۰، اداره آمار بانک مرکزی، صفحه۴ ، ردیف۱۰)
یکی از نزدیکان احمدی نژاد: چای ایرانی میتواند صادر شود/ چایکاران: دولت اصل و سود وام بلاعوضش را میخواهد
درهمین حال، ۲۶ خردادماه سال جاری، پس از مدت ها اظهار نظر دستاندرکاران صنف چای کشور و با وجود تغییرات عمده در قیمت اکثر کالا و …طی نشستی که در نهاد ریاست جمهوری با حضور یک مقام بلند پایه دولتی و استانداران گیلان و مازندران برگزار شد قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای درجه دو ۳۰ تومان افزایش یافت. بر اساس این مصوبه قیمت خرید تضمینی برگ سبز درجه ۲چای به کیلویی ۳۳۰ تومان افزایش یافته اما قیمت خرید تضمینی برگ سبز درجه یک چای همان کیلویی ۶۰۰تومان باقی ماند(قیمت خرید تضمینی برگ سبز درجه ۲چای ۳۰ تومان افزایش یافت، ایرنا، ۲۶ خرداد ۱۳۹۰)
یک مقام تراز اول، در همین جلسه اظهار نظر جالبی کرده است. وی با بیان اینکه چای استان گیلان از مرغوبیت و خاصیت ویژه‌ای برخوردار است، گفته است: چای استان گیلان این ظرفیت را دارد که بتواند علاوه بر جذب ذائقه مردم کشور و تامین نیاز داخلی، بخش عمده‌ای از نیازهای کشورهای همسایه را نیز تامین کند.( چای گیلان ظرفیت تامین سهم عمده‌ای از نیازهای کشورهای همسایه را دارد، ایسنا، ۲۶/۳/۹۰)
این اظهارات در حالیست که ایران ـ همچنانکه پیشتر آمد ـ اینک پنجمین کشور وارد کننده چای در جهان است. اما دقیقا یک روز پس از این اظهار نظر عجیب یک مقام تراز اول دولتی و اعلام اینکه تغییری در قیمت خرید تضمینی چای صورت نخواهد گرفت، مدیر عامل اتحادیه تعاونی چایکاران ایران با اشاره به اینکه چایکاران مکلف به بازپرداخت وام بلاعوض بانک‌ها با سود آن شده‌اند، گفت: متأسفانه سیاست دولت در حمایت از چایکاران به گونه‌ای است که قدرت رقابت از آنها را در رقابت با چایکاران خارجی می‌گیرد.
احمد میربلوکی در این باره ادامه داد: تسهیلاتی که به ظاهر بلاعوض به کشاورزان و چایکاران پرداخت شده بود بعد از طی حدود یک سال با لحاظ اصل و فرع سود و معوقات، محاسبه و تکلیف بر اخذ آن از کشاورزان شد.( بلاتکلیفی چایکاران در بازپرداخت وام “بلاعوض ” بانکی، فارس، ۲۷/۳/۹۰)
واردات از وارد کننده گان
واردات چای از کنیا، سرلانکا، هند و ویتنام معقول و منطقی به نظر می رسد، اما واردات از کشورهای اروپایی که خود از واردکنندگان چای به شمار می روند جای تعجب دارد.
ایران در حالی از کشورهایی چون انگلیس و آلمان و اتریش چای فله ای وارد میکند، که این کشورها بنابرآمارهای جهانی خود از واردکنندگان اصلی چای هستند. این وضعیت جز در یک حالت ممکن نیست و آن اینکه، ایران چای فراوری شده را از این کشورها خریداری می کند.
تولید داخل را فراموش کنید! آیا در ایران کارگاه های مخصوص فراوری چای هم وجود ندارد که لااقل چای از کشورهای اصلی تولید کننده خریداری و در داخل فراوری شود؟ حتی فراوری این محصول پر مصرف در ایران نیز می تواند اشتغال زیادی ایجاد کند.
برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر کلیک کنید
کشورهای تولید کننده چای در جهان
در نمایه کشورهای اصلی تولید کننده چای را بر اساس آخرین آمار منتشر شده ملاحضه می کنید. ۳۰٫۴ درصد کل چای تولید شده در جهانف در کشور چین تولید می شود و پس از آن به ترتیب: هندوستان ۲۴٫۴ درصد، کنیا ۹٫۵ درصد، سریلانکا ۷٫۹ درصد، ترکیه ۵٫۳درصد، ویتنام ۴٫۲ درصد، اندونزی ۳٫۹ درصد از تولید چای در کل جهان را عرضه می کنند.
ژاپن، آرژانتین، ایران، بنگلادش، مالاوی و اوگاندا رتبه های بعدی این تقسیم بندی هستند. ایران کمتر از یک درصد در تولید چای جهان سهم دارد.
بزرگترین مصرف کننده چای در جهان، که خود در تولید چای نیز فعال است، کشور هندوستان به شمار می رود. گفتنیست بر اساس آخرین آمارها، ایران با تولید نیم تا یک درصد چای جهان، ۴ تا ۴ و نیم درصد مصرف چای جهان را به خود اختصاص داده است. (سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد(FAO) به آدرس:www.faostat.fao.org، ۹ ژانویه ۲۰۱۰)
برای دیدن تصویر در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
برای دیدن تصویر در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
برای دیدن تصویر در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
گرفتن تکنولوژی از چنگ استعمار پیر و به باد رفتن میراث گذشتگان
امروز در سال ۹۰، پای صحبت هر چای کاری بنشینید، حتی در زمان پدران خود نیز صنفشان را چنین ضعیف ندیده بودند. واردات بالای چای، نبود سامانه ای برای ارتقاء کیفیت و طعم چای داخلی و نتیجتا قدرت رقابت آن با مشابه خارجی و کم لطفی های دولت که در بیان زعمای صنف چایکاران نیز مشهود است همگی نشان میدهند، چایکاری ایرانی وضعیت زیاد مناسبی ندارد.
در چنین شرایطی که واردات فوق العاده از کشورهای جهان چشم چایکاران را خیره کرده، بد نیست از مردی یاد کنیم که برای آوردن صنعت چای به کشورمان، به قلب استعمار پیر زد تا بتواند چای را به میهنمان وارد کند و از آن دوره، شاید هزاران خانواده از کنار این واردات علم و صنعت(نه کالا) سود بردند.
محمد علی معروف به کاشف السلطنه چایکار، متولد ۱۲۴۴ خورشیدی در تربت حیدریه، که از دارالفنون و سپس از سوربن فرانسه فارغ التحصیل شده بود، با عنوان ژنرال کنسول ایران در سال ۱۲۷۶ خورشیدی، در سی سالگی مأمور خدمت در هند شد.
پس از مدتی اقامت در بمبئی، به محل تابستانی هیأت های نمایندگی سیاسی واقع در منطقه سیملا در دامنه هیمالیا رفت و همانجا درباره زراعت چای به مطالعه پرداخت. سپس به نواحی چای خیز هند سفر کرد و ضمن مشاهده کشت و صنعت چای، دوره تحصیلی آن را نیز به پایان برد و به اخذ گواهینامه نائل آمد.
در حالی او به این توفیقات دست می یافت که صنعت چای انحصاری بود و آموختن آن به مردم دیگر کشورهای شرقی مجاز نبود. از این رو، وی ناگزیر هویت خویش را پنهان می ساخت و به عنوان تاجر فرانسوی در موسسه انگلیسی ها به تحصیل می پرداخت. وی در مزرعه ای کشت چای را نیز تجربه کرد.
حاج محمدمیرزا قبل از مراجعت به ایران، مقداری تخم چای را به همراه چهار هزار گلدان چای، قهوه، تخم کنف، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، گنه گنه، کافور، ریشه زردچوبه، زنجبیل و غیره تهیه کرد و در سال ۱۳۸۵ق با مشکلات بسیار آنها را به ایران آورد.
از دیگر خدمات او درایران، نامگذاری خیابان ها و کوچه های تهران، شماره گذاری منازل، روشنایی خیابان ها با چراغ برق، ترتیب رسانیدن آب آشامیدنی به خانه ها با گاری بشکه دار، اداره پلیس، سرویس درشکه اسبی کرایه برای استفاده عموم، برنامه رفتگری و نظافت معابر و… است. (حاجی میرزا کاشف السلطنه، ثریا کاظمی، نشریه سایه، ۱۳۷۲)
در حالی او به این توفیقات دست می یافت که صنعت چای انحصاری بود و آموختن آن به مردم دیگر کشورهای شرقی مجاز نبود. از این رو، وی ناگزیر هویت خویش را پنهان می ساخت و به عنوان تاجر فرانسوی در موسسه انگلیسی ها به تحصیل می پرداخت. وی در مزرعه ای کشت چای را نیز تجربه کرد.
حال ما در کشوری زندگی می کنیم که در آن، چای و صنعت چای یک و نیم قرن پیش، به این دشواری وارد شده، تا نام ایران را جزو معدود کشورهای تولید کننده چای در جهان قرار دهد و در مقابل، یکی از اصلی ترین واردکنندگان آن نیز هستیم.
اگرچه بسیاری کیفیت چای داخلی را با چای خارجی مقایسه و علت عدم استقبال از آن را همین تفتاوت میدانند، اما به نظر نمی رسد ارتقا کیفیت چای ایرانی، با بهره گیری از علوم و تکنولوژی نوین، کاری دشوار تر از آن باشد که کاشف السلطنه حدود یک و نیم قرن پیش انجام داد و صنعت چای را یک تنه به کشور ، با امکانات محدود آن زمان وارد کرد.
ما امروز به صندلی خود تکیه میدهیم و بی اندیشه سرنوشت صنعت چای کشورمان، چای خارجی را در بسته بندی فارسی می نوشیم. تا همین امروز هم ما یکی از ۱۳ کشور تولید کننده چای در جهان هستیم. سهم ما هنوز هم از نیم تا یک درصد در تولید چای جهان است.
چای، نوشیدنی پر طرفداری که با توجه به محدودیت تولید آن در کشورهای جهان، می تواند محصولی فوق العاده پول ساز برای کشورمان باشد، کم نیستند کشورهایی که از همین راه صادرات گسترده ای دارند، حتی کشورهایی چون بریتانیا، که تولید چای ندارد، از راه فراوری و بسته بندی آن حتی تا عمق بازارهای ایران هم نفوذ کرده است. و ایران، یک و نیم قرن پیش این صنعت را وارد کرده و اکنون نه تنها صادراتیی ندارد، بلکه از یکی از ۱۳ کشور اصلی که ظرفیت تولید چای در جهان را دارد، به پنجمین کشور وارد کننده چای تبدیل شده است.
امروز ما علی رغم ظرفیت تولید چای، به کشوری بدل شدیم که وارد کننده آن هستیم. تلاش برایی ارتقا کیفیت و رقابت با محصولات خارجی پر زحمت است، بسیاری در صنف پرسود چای، سودهای کلان دارند، عیبی هم ندارد، اصل اقتصاد بر سوداگریست، ما پول داریم و وارد می کنیم، ما نفت داریم… اما این نفت در دوران فرزندان تمام خواهد شد، نهایتا تجربه تولید است که به ارث میرسد.
————————–
این مطلب در روزنامه اعتماد، مورخ ۳۱ خردادماه ۱۳۹۰، در صفحات یک و چهار منتشر شد.
