چنارهای ولیعصر؛ ۱۰۰۰ اصله کمتر از آمارهای رسمی
.::» در مورد چنارهای خیابان ولی عصر آمار و حرف بسیار گفته شده است، اما واقعیت با آمارها اختلافات فاحشی دارد.
.::»سه هزار و ۹۰۳ اصله درخت در سمت غرب و سه هزار و ۲۰۷ اصله درخت چنار در سمت شرق خیابان ولی عصر در حال حاضر وجود دارند.
.::»اگر آمار اول را مورد استناد قرار دهیم، یعنی از سال گذشته تا کنون یک هزار و ۱۴۳ اصله درخت چنار از بین رفتند. بر همین اساس از ۱۳۷۴ تا کنون نیز چهار هزار و ۸۴۳ اصله درخت از بین رفته است.
.::» در اروپا وقتی چنار را میکارند یک لایه ماسه میریزند و سیستمهای سنگفرشی دارند که تبادلات گازی بین پیادهرو و هوا اتفاق میافتد. اما ما سیمان و آجر استفاده میکنیم و جلوی تنفس درخت را میگیریم
در این خیابان بارها قدم زدیم؛ تابستان، زمستان. از آن عبور کردیم، روی صندلی های سنگی آن نشستیم، از فروشگاه های آن دیدن کردیم و شاید به درختی روبروی آن حلیم فروشی نزدیک زعفرانیه تکیه زدیم و در عصری پاییزی یک کاسه حلیم خوردیم.
به درختی تکیه زدیم؟ نکته همینجاست، درست همان درخت قطور، درختی که بعید نیست سال بعد اینجا نباشد. درختی که ده ها سال طول کشیده تا به اینجا برسد و اتفاقا، مثل ویترین مغازه هایی که چندان کاری نبردند، مورد توجه ما نیستند.
ما در مورد چنارهای ولی عصر صحبت میکنیم؛ چنارهایی که هم در رسیدگی به آنها ظلم شده، هم در توجه و هم در «آمار» آنها را خیلی دست بالا گرفتند!
هشتم شهریور ۸۹ تعداد چنار های خیابان ولی عصر ۸ هزار و ۳۰۰ اصله اعلام شد. مردادماه امسال اظهار نظر دیگری تعداد درختان ولی عصر را برابر ۸هزار و ۳۸۸ اصله اعلام کرد.
در مورد چنارهای خیابان ولی عصر آمار و حرف بسیار گفته شده است، اما واقعیت با آمارها اختلافات فاحشی دارد. به این پاراگراف توجه کنید:
«۲۴ هزار اصله درخت در سال ۱۳۲۴، ۱۲هزار اصله در سال ۱۳۷۴ و امسال ۸۳۰۰ اصله، آمار چنارهای خیابان ولیعصر در ۶۷ سال گذشته است. »
در صدها گزارش رسانه ای، همین پاراگراف عینا تکرار شده است، روزنامه های داخلی، مجلات، سایت ها، حتی سایت های خارج از ایران، مشخص نیست مرجع اصلی این آمار کجا و چیست، اما هر چه هست، آنچه مربوط به حالا می شود نیست!
خبرنگاران روزنامه «آرمان» برای دریافتن تعداد واقعی چنارهای خیابان ولی عصر از میدان راه آهن تا میدان تجریش راهی شدند تا آمار این نمادهای سبز تهران را در شهریورماه ۱۳۹۰، بررسی کنند، این گزارش را بخوانید!
یک نگاه اجمالی
در یک نگاه هرچه از جنوب به سمت شمال پیش می رویم، تعداد چنارهای خیابان ولی عصر بیشتر می شوند! همچنین قطر درختان که نمایان گر طول عمر آنهاست نیز بیشتر می شود. در مناطق جنوبی به خصوص اطراف میدان راه آهن، در برخی نقاط اصلا چناری وجود ندارد.
سه هزار و ۹۰۳ اصله درخت در سمت غرب و سه هزار و ۲۰۷ اصله درخت چنار در سمت شرق خیابان ولی عصر در حال حاضر وجود دارند. به این ترتیب سمت غربی خیابان ولی عصر که خط اتوبوس تندرو در آن قرارگرفته تعداد بیشتری چنار را در خود جای داده است. همچنین در مجموع دورادور سه میدان اصلی یعنی منیریه، ولی عصر و ونک ۴۷ اصله درخت مشاهده میشود. با این حساب مجموع درخت های چنار حاشیه خیابان ولی عصر از میدان راه آهن تا میدان تجریش برابر ۷ هزار و ۱۵۷ اصله است.
این خیابان ۱۸ کیلومتری در طول خود از چهار منطقه شهرداری می گذرد. خیابان ولی عصر از میدان راه آهن تا خیابان انقلاب در منطقه ۱۱ شهرداری، از خیابان انقلاب(چهارراه ولی عصر) تا پل همت در منطقه ۶ شهرداری، از پل همت تا پل پارک وی در منطقه سه شهرداری و از پل پارک وی تا میدان تجریش در منطقه یک شهرداری قرار گرفته است.
اگر بخواهیم از این نظر موضوع را بررسی کنیم، تعداد چنارهای این خیابان در منطقه ۱۱ در سمت شرق ۳۲۹ اصله و در سمت غرب برابر ۴۹۷ اصله است. روی هم رفته در خیابان ولی عصر و در محدوده منطقه ۱۱ شهرداری ۸۲۶ اصله چنار وجود دارد. اگر به این تعداد چنارهای دورادور میدان منیریه را نیز اضافه کنیم، رقمی برابر ۸۴۸ اصله درخت چنار خواهیم داشت.
در خیابان ولی عصر آنجا که در منطقه ۶ شهرداری واقع شده است، یعنی از چهارراه ولی عصر(تقاطع خیابان انقلاب) تا پل همت مجموعا ۲ هزار و ۵۵ اصله درخت چنار وجود دارد که این تعداد یکهزار و ۱۷۹ اصله در غرب خیابان و ۸۷۶ اصله در شرق خیابان قرار گرفته است.
از پل همت تا تا تقاطع پارک وی، یعنی محدوده منطقه سه شهرداری، مجموعا یکهزار و ۸۲۰ اصله درخت چنار وجود دارد. از این تعداد ۸۰۹ اصله در سمت شرق خیابان و یکهزار و ۱۱ اصله در سمت غرب خیابان قرار گرفتند.
وقتی وارد منطقه یک شهرداری می شویم، آمار دگرگون می شود، در این قسمت مجموعا دو هزار و ۴۰۹ اصله درخت چنار وجود دارد. چنارهای قطور و بهم چسبیده! اینجا همانجاست که طاقی که چنارها تشکیل دادند چشم مخاطب را خیره میکند. در غرب خیابان یکهزار و ۲۱۶ اصله درخت و در سمت شرق آن یکهزار و ۱۹۳ اصله درخت چنار قرار دارد.
طی این مسیر، خیابان ولی عصر از سه میدان مهم عبور میکند. گرداگرد میدان منیریه ۲۲ اصله چنار، دورتادور میدان ولی عصر تنها چهار اصله چنار و دور میدان ونک ۲۱ اصله چنار به چشم می خورد. به این ترتیب بیشترین چنارها را میدان منیریه در خود جای داده است.
تناقض ها و سال شمار
برخی آمارها می گویند ۲۴ هزار اصله درخت چنار در سال ۱۳۲۴، ۱۲هزار اصله چنار در سال ۱۳۷۴ و ۸۳۰۰ اصله درخت چنار در سال ۱۳۸۹، در خیابان ولی عصر وجود داشتند.( چنارهای خیابان ولیعصر؛ هر روز کمتر از دیروز، خبرگزاری میراث فرهنگی، سعید حبیباله، ۸ شهریور ۱۳۸۹)
در مقابل آمار دیگری نیز وجود دارد. مهندس عاقل منش، دبیر شورای پژوهش سازمان پارک ها و فضاهای سبز تهران می گوید در سر شماری سال ۱۳۷۴ تعداد چنارهای خیابان ولی عصر ۱۱ هزار و ۳۴۰ اصله ثبت شده است که این رقم در سال ۹۰ به ۸ هزار و ۳۸۸ اصله رسیده است (سه هزار درخت چنار در خیابان ولی عصر خشک شدند، مژگان جمشیدی، روزنامه روزگار، مورخ ۱۳ مرداد ۹۰)
اگر آمار اول را مورد استناد قرار دهیم، یعنی از سال گذشته تا کنون یک هزار و ۱۴۳ اصله درخت چنار از بین رفتند. بر همین اساس از ۱۳۷۴ تا کنون نیز چهار هزار و ۸۴۳ اصله درخت از بین رفته است.
حال اگر با آمار مهندس عاقل منش که جدیدتر و بروز تر نیز هست موضوع را بررسی کنیم، یعنی ۸۸ اصله درخت در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال قبل (آمار مندرج در گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی) اضافه شده است، اما آنچه مشاهده خبرنگاران آرمان می گوید حاکی از آن است که در شهریور ۱۳۹۰، تعداد چنارهای ولی عصر ۷ هزار و ۱۵۷ اصله بوده است، بنابراین از مرداد تا شهریور ماه یکهزار و ۲۳۱ چنار از بین رفته است.
البته این مطلب به طنز بیشتر شباهت دارد و احتمالا آمار اعلامی از سوی مهندس عاقل منش درصدی از خطا را داشته است و یا شاید نهال هایی هم که قرار بوده کاشته شود یا کاشته شدند را جزو چنارها به حساب آوردند!
برای آنکه آمار مندرج در این گزارش قابلیت راستی آزمایی برای خوانندگان داشته باشد، تقاطع به تقاطع تعداد درخت های چنار را در دوسوی خیابان به صورت نمودار در این صفحه ملاحظه می کنید.
در ایران برای چنارهای شهری محدودیت ایجاد شده
دکتر وحید اعتماد، هضو هیئت علمی گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران نیز در خصوص هزینه هایی که پرورش و نگهداری درختان در بر دارند می گوید: «تخمین هزینههای تولید یک اصله درخت ساده نیست. درخت هزینهی کاشت و داشت و برداشت دارد. باید هزینههای کاشت شامل نهال، هزینهی حمل، کاشت شامل در آوردن چاله، پرکردن آن، خاک و کود، آبیاری سالیانه و عملیات پرورشی در طول سالهای متمادی را در نظر گرفت.»
او در ادامه در مورد هزینه های چنار می افزاید: «در مورد درخت چنار این هزینه خیلی بالا نیست. این درخت به آب و هوای کوهستانی و نیمه کوهستانی، خاک رسی-شنی و آب فراوان نیاز دارد. این درخت آبدوست است و هر سال به حرس نیاز ندارد. »
این عضو گروه جنگلداری داسنکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در ادامه شیوه ارزش گذاری یک درخت را چنین شرح میدهد: «برای حساب کردن ارزش مالی یا حسابداری درخت میتوانیم از یک فرمول ساده استفاده کنیم و حجم صنعتی چوب درخت را در قیمت آن نوع چوب در بازار ضرب کنیم. یعنی سطح مقطع درخت، ضرب در ارتفاع،ضرب در عدد کاهش قطر که مثلا ۸/۰ است. حجم درخت را به دست آورده و در قیمت چوب ضرب میکنیم. اگر ۳۰ درصد حجم را غیرصنعتی در نظر بگیریم برای ۷۰ درصد باقیمانده میتوانیم ارزش صنعتی را به این ترتیب تخمین بزنیم. »
دکتر اعتماد در ادامه به ارزش معنوی درختان اشاره و ادامه می دهد: « ارزش اصلی درخت ارزش معنوی و کیفی است که شامل تولید اکسیژن(هر درختی به طور متوسط اکسیژن ۴-۵ نفر را تامین میکند)، گرفتن و نگهداری خاک و جلوگیری از فرسایش، عملیات فتوسنتزی، چوب و سایه، جلوگیری از سر و صدا، منظری که ایجاد میکند و همچنین تصفیه هوا و گرفتن گرد و خاک آن است که همه در اقتصاد صنعتی قابل ارزشگزاری است.»
این استاد دانشگاه به طور خاص به درخت چنار اشاره و در این باره می گوید: « درخت چنار در گرفتن گرد و خاک هوا بسیار موثر است اما در برابر آلودگی مقاومت خیلی بالایی ندارد. نگهداری از این درخت اصولی دارد.» دکتر اعتماد در مورد تفاوت نگهداری از چنار در ایران و اروپا می گوید: «در اروپا وقتی چنار را میکارند یک لایه ماسه میریزند و سیستمهای سنگفرشی دارند که تبادلات گازی بین پیادهرو و هوا اتفاق میافتد. اما ما سیمان و آجر استفاده میکنیم و جلوی تنفس درخت را میگیریم و به این ترتیب برای چنارهای شهری محدودیت ایجاد کردهایم.»
جایگاه درخت در شهرسازی
دکتربهناز امینزاده عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تهران در مورد اهمیت وجود درخت در فضای شهری از منظر شهرسازی به آرمان می گوید: «در شهرسازی درختان هم از نظر آسایش اقلیمی برای انسان اهمیت دارند و هم به لحاظ اکولوژیکی برای خود محیط زیست و موجودات زنده.» وی در ادامه به اثرات طبیعی درخت بر زنذدگی شهری اشاره و می افزاید: «از نظر آسایش اقلیمی، درخت باعث افزایش رطوبت هوا میشود، سایهانداز است و ارزشهای زیبایی شناختی و بصری دارد. مثلا درختان پهنبرگ و خزانپزیرها به نوعی ارزشهای زیباییشناختی دارند چرا که تغییرات فصلی را نشان میدهند، یا درختان سبز مثل کاج و سوزنیبرگها به نوعی دیگر زیرا منظر همیشهسبز ایجاد میکنند.» دکتر بهناز امین زاده در ادامه در خصوص ترکیب نوع درختان در فضاهای شهری می گوید: « در فضاهای شهری از ادغام این درختان به شکل متناوب، ترکیبی و اشکال دیگر استفاده میشود تا فضای مطبوع ایجاد شود.»
عوارض قطع چنارها چقدر است؟
عدد مشخصی در سال های اخیر برای قطع درختان اعلام نشده است. اما در آمارنامه شهرداری تهران صفحه ۱۱ میانگین دریافتی عوارض قطع هر درخت در سال ۱۳۸۴ برابر ۳۱۹ هزار تومان ذکر شده است! اعضای شورای شهر در مصاحبه های خود مدام از هزینه های سنگین و بازدارنده برای قطع درختان می گویند، اما در منابع موجود در سایت شهرداری و سایت شورای شهر، هیچ رقم مشخص یا مصوبه ای که حاوی عدد و رقم عوارض قطع اشجار باشد وجود ندارد. بی شک قوانینی در این زمینه وجود دارند، اما مشخص نیست(یا منتشر نشده) جریمه قطع هر درخت برای شهروندان و شهرداری چقدر است.
اگر به طور حداکثر جریمه قطع هر درخت را یک میلیون تومان نیز در نظر بگیریم، یعنی با قطع تمامی این هزار و ۲۳۱ درخت که طی مدت مزبور محو شدند، قطع کننده تنها باید یک میلیارد و ۲۳۱ میلیون تومان عوارض پرداخت کند. این رقم رقم بزرگ و بازدارنده ای به نظر نمی رسد!
چنارهای ولی عصر از دیروز تا امروز
ریشه در فاضلاب!
در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای احداث و توسعهٔ خیابان های تهران تصویب کرد و پس از آن مراحل ساخت جادهٔ مخصوص پهلوی آغاز شد. چون در آن دوره منطقهٔ شمیرانات بیشتر شکلی ییلاقی داشت این مسیر نیز به شکل جادهای بود که از میان تپهها میگذشت و چندان شباهتی به خیابانهایی مانند سپه (امام خمینی) و شاهرضا (انقلاب) که اطراف آنها ساختمانهای مدرن ساخته شده بود، نداشت. این جاده با ردیفهای چنار منظم در اطراف آن شناخته میشد. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی قرن ۱۷، نوشتهاست: «اگر استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.»
اما چرا چنار؟ پیش از هر چیز ظاهر زیبای این درخت مورد توجه است. برگ های پهن، میوه های گرد و شاخه هایی که خیلی زود رشد می کنند و پرپشت می شوند. اول ویژگی درختی که برای کاشت در شهر انتخاب می شود «سایه اندازی» است که چنار از آن برخوردار است. برتری چنار بر سایر درختان سایه انداز، رشد سریع است. گذشته از این نکات، چنار چوب خوبی هم دارد.در شجره نامه اکثر درختان چنار ولی عصر مقابل سال تولد نوشته شده: .۱۳۰۴ و این یعنی اینکه درختان چنار ۸۶ ساله شده اند .
ما درختانی با سن ۶۰ تا ۸۶ سال داریم و آنقدر که شایسته است به انها توجه نمیکنیم، در اروپا برای نحوه تنفس چنارها برنامه ریزی می شود، اما واقعا سنگفرش های رنگی پیاده روهای ولی عصر مهم تر هستند یا این یادگاری هایی که آرام آرام عمرشان به یک قرن می رسد؛ البته اگر تا ۱۰۰ سالگی با این شیب تند کاهش تعدادشان چیزی باقی مانده باشد!
تنه چنارهای ولی عصر از یک سو در محاصره اسفالت و سیمان قرار دارد و ریشه های این درختان کهنسال در گندابی از فاضلاب های شهری گرفتار شدند. چه کسی پاسخگوی ضعف ریشه این درختان است. آنها به ما ارث رسیدند، شاید وظیفه ما باشد که به نسل بعد تحویلشان دهیم.
——————–
این گزارش در صفحه هفت روزنامه آرمان مورخ ۲۸ شهریور ۱۳۹۰ منتشر شد.
در تهیه این گزارش خانم مینا عینی فر همکار بنده بودند.