نگاهی به تولید، مصرف و صادرات گاز ایران در سه دهه گذشته
گاز مثل نفت نیست؛ مصرف کننده گاز در ایران همیشه هست، مصارف صنعتی و خانگی همیشه گنجایش استفاده از تولید داخل را داشتند. مصرف گاز تولیدی رابطه مستقیمی با زیر ساخت انتقال گاز به مناطق صنعتی و مسکونی داشته است.
هفته قبل سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس گفته است: یک میلیون و ۶۰۰ هزار مشترک خانگی قبوض گاز خود را پرداخت نکرده و به شرکت گاز بدهکارند. سید عماد حسینی، نماینده قروه در مجلس با اشاره به تعهد دولت برای پرداخت یارانه های نقدی به مردم ادامه داده است: از آنجا که بسیاری از مردم قبوض آب، برق و گاز خود را پرداخت نکرده‌اند دولت با کسری اعتبار مواجه شده است.
به نظر میرسد شرکت ملی گاز راه دشواری در پیش دارد، چون این عدم پرداخت قبوض گاز در ماه های گرم سال اتفاق افتاده است، بررسی نمودار های مصرف گاز داخلی در سال قبل(۱۳۸۹) نشان می دهد مصرف روزانه گاز از ۳۷۲ میلیون متر مکعب در ۲۸ مهرماه به ۴۸۶ میلیون متر مکعب در ۲۸ آذرماه رسیده است. میانگین مصرف در شهریور ماه امسال، نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز افزایش قابل توجهی داشته است(در همین زمینه نمودار مصرف گاز در ۳۰ روز منتهی به ۳۱ شهریور در همین صفحه را ملاحظه کنید) اگر همین شیب مصرفی امسال هم اتفاق بیافتد، قاعدتا مبلغ قبوض گاز مردم بیشتر خواهد شد. از دیگر سو، گاز بها در ماه های گرم سال، بسیار بالاتر از ماه های سرد سال است، که این نیز نکته دیگری است که قابل توجه است.
اگرچه دریافت گاز بها از مشترکان خانگی و صنعتی داخلی کاری اسان به نظر می رسد، اما بد نیست دولت که ادعای پر توان ترین دولت ها پس از انقلاب را نیز یدک می کشد، آماری از رشد صادرات گاز در سال های اخیر بدهد؛ البته رشد صادرات در برابر رشد واردات گاز. بی شک ایران با دارای بودن ذخایر عظیم انرژی به خصوص گاز، می تواند به کشورهای همسایه خود، به خصوص ترکیه و پاکستان و حتی کشورهای دورتر نظیر هند از راه پاسکتان و اروپا از راه ترکیه گاز صادر کند. زیر ساخت های صادرات وجود دارد، در سال ۱۳۵۷ این زیر ساخت ها وجود داشته، چون در آن سال ها ما صادرات گاز داشته ایم، کم هم نبوده.
به جز در دهه ۶۰ شمسی نوسان قابل توجهی در تولید گاز به چشم نمی خرد. طبیعی هم هست، در سال هایی دهه ۶۰، جنگ و ناامنی تولید انرژی روی صنعت نفت کشور سایه انداخته، اما از ابتدای دهه ۷۰ تا کنون تولید گاز با رشد نسبی همه ساله ادامه دارد. آنچه در زمینه گاز ایران قابل توجه است، صفر شدن صادرات گاز پس از سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ است. طبیعتا انتقال و صادرات گاز نیاز به زیر ساخت و خطوط انتقال دارد، صادراتی که در سال های پایانی دهه ۵۰ به چشم می خورد خود گواه آن است که در این سال ها زیر ساخت ها وجود داشته، زیر ساخت هایی که صادراتی بیش از ۵ میلیارد مترمکعب در سال را مقدور کرده بوده است، این حجم از صادرات در تمام سه دهه اخیر بار دیگر در سال های میانی دهه ۸۰ تکرار شده است. متاسفانه ۱۷ سال صادرات گاز ایران «صفر» بوده است و از سال ۱۳۷۶ به این سو، ایران به وارد کننده گاز نیز تبدیل شده است.
برای دیدن نمودار در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
تولید گاز زیر راکت دشمن
در سال ۱۳۵۷ مجموعا ۴/۴۴ میلیارد مترمکعب تولید شده است. در سال بعد، یعنی ۱۳۵۸، تولید سالانه گاز ایران با حدود ۳ ملیارد مترمکعب کاهش، به ۷/۴۱ میلیارد مترمکعب می رسد.
در سال ۱۳۵۹، تولید گاز ایران بیش از ۶۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش نشان داده و به ۶/۱۶ میلیارد مترمکعب در سال می رسد. در سال ۱۳۶۰، تولید گاز ایران بازهم کاهش دارد و به ۷/۱۵ میلیارد مترمکعب می رسد.
در سال ۱۳۶۱، تولید گاز ایران افزایش قابل توجهی دارد وبا نزدیک به ۹۴ درصد رشد به ۴/۳۰ میلیارد مترمکعب در سال می رسد. سال بعد، یعنی ۱۳۶۲، با کاهشی اندک، تولید گاز ایران به ۸/۲۷ میلیارد مترمکعب در سال می رسد.
در سال ۱۳۶۳، رشد نسبی در تولید گاز ایران به چشم می خورد، تولید از ۸/۲۷ میلیارد مترمکعب در سال قبل، به ۹/۳۰ میلیارد مترمکعب، در سال ۶۳ می رسد. در سال بعد، یعنی ۱۳۶۴، باز متوسط تولید مجموعا گاز ایران افزایش کمی دارد و به ۴/۳۴ میلیارد مترمکعب در روز می رسد.
سال ۱۳۶۵، باز هم شاهد کاهش تولید هستیم، در این سال مجموع تولید سالانه گاز برابر ۳/۲۵ میلیارد مترمکعب بوده است. در ۱۳۶۶ رشد نسبی تولید سالانه را شاهدیم، بر این اساس تولید گاز طبیعی در این سال به ۹/۳۰ میلیارد مترمکعب می رسد، این در واقع بازگشت به سال ۱۳۶۳ هم محسوب می شود!
در سال ۱۳۶۷، تولید سالانه گاز طبیعی ایران به ۷/۳۰ میلیارد مترمکعب در روز میرسد. در ۱۳۶۸ تولید سالانه گاز ایران به ۲/۳۲ میلیارد مترمکعب می رسد. در سال ۱۳۶۹، که آخرین سال دهه ۶۰ شمسی است، تولید سالانه گاز ایران به ۳۷ میلیارد مترمکعب در روز می رسد. به این ترتیب در سال هایی ده ۶۰ مجموعا ۳/۲۹۵ میلیارد متر مکعب گاز در کشور تولیده شده است و میانگین تولید سالانه گاز ایران در دهه ۶۰ شمسی چیزی نزدیک به ۵/۲۹ میلیارد مترمکعب در سال بوده است.
پیش به سوی سازندگی در دهه ۷۰
اما در سال ۱۳۷۰، سیر صعودی تولید گاز ایران ادامه دارد و تولید سالانه گاز طبیعی با جهشی قابل توجه به ۲/۴۶ میلیارد مترمکعب در سال می رسد. در سال ۱۳۷۱، تولید گاز ایران به ۴۸ میلیارد مترمکعب درسال می رسد و در سال ۱۳۷۲، این رقم به ۴/۴۸ میلیارد مترمکعب در سال می رسد.
مجموع تولید سالانه گاز در ۱۳۷۳ برای اولین بار از ۱۳۵۷ به این سو از مرز ۵۰ میلیارد مترمکعب در سال گذشته و به ۹/۵۴ میلیارد متر مکعب می رسد.
در سال ۱۳۷۴، باز هم شاهد رشد هستیم،در این سال تولید سالانه گاز ایران به ۴/۵۹ میلیارد مترمکعب میرسد. در سال ۱۳۷۵، رشد تساعدی تولید گاز طبیعی ادامه دارد، به این ترتیب تولید سالانه گاز به ۲/۶۴ میلیارد مترمکعب می رسد. در سال ۱۳۷۶، بازهم تولید گاز ایران افزایش دارد و بالغ بر ۵/۶۹ میلیارد مترمکعب است.
در ۱۳۷۷، تولید سالانه گاز ایران اینبار از مرز ۷۰ میلیارد مترمکعب گذشته و به ۵/۷۲ میلیارد مترمکعب می رسد که این رقم در سال ۱۳۷۸ با جهشی فوق العاده بالغ بر ۸۰ میلیارد مترمکعب است.
در سال ۱۳۷۹ متوسط تولید گاز ایران برابر ۲/۸۳ میلیارد مترمکعب در سال است، به این ترتیب متوسط تولید سالانه گاز ایران در دهه ۷۰ شمسی چیزی نزدیک به ۶/۶۲ میلیارد مترمکعب در سال برآورد می شود و با این حساب مجموعا طی این دهه ۳/۶۲۶ میلیارد مترمکعب گاز تولید شده است.
دهه ۸۰، ادامه رشد تولید
در سال ۱۳۸۰ تولید سالانه گاز ایران برابر ۵/۸۶ میلیارد مترمکعب بوده، این رقم در سال بعد از مرز ۹۰ میلیارد مترمکعب گذشته و به ۱/۹۶ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۸۱ می رسد.
در سال ۱۳۸۲ مجموع تولید سالانه گاز ایران برای اولین بار در تاریخ از مرز ۱۰۰ میلیاردمترمکعب گذشته و به ۴/۱۱۵ میلیارد مترمکعب در سال می رسد که این رقم در سال ۱۳۸۳ برابر با ۴/۱۱۹ میلیارد مترمکعب در سال است.
اما در سال ۱۳۸۴، تولید سالانه گاز به ۶/۱۳۰ میلیارد مترمکعب می رسد. در سال ۱۳۸۵، مجموع تولید سالانه گاز ایران برابر ۲/۱۴۱ میلیارد مترمکعب ثبت شده است که در سال ۱۳۸۶ به ۲/۱۴۴ میلیارد مترمکعب در سال می رسد.
برای دیدن نمودار در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
«سایر» کجا هزینه شده؟
در آمارها، یک ستون تحت عنوان «سایر» به چشم می خورد. این سایر نه مصرف داخلیست، نه صادرات. اینکه این سایر چیست، مشخص نشده است، آنچه مشخص است، حجم «سایر» از ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۶ برابر با ۴۸۴ میلیارد مترمکعب بوده است. مجموع تولید گاز ما در این سال ها برابر ۱۸۵۷ میلیارد مترمکعب بوده است و مجموع مصرف داخلی ما(اعم از خانگی و صنعتی) ۱۳۴۴ میلیارد مترمکعب بوده است. صادرات گاز ما طی این مدت نیز برابر ۳۹ میلیارد متر مکعب بوده است. مجموع مصرف داخلی و صادرات برابر ۱۳۸۳ میلیارد متر مکعب است.
صادراتی که صفر می شود
صادرات گاز ایران در بسیاری از سال های مورد بررسی در اینجا برابر صفر است. در سال ۱۳۵۷ مجموعا ۳/۵ میلیارد متر مکعب از ایران به کشورهای جهان گاز صادر شده است. صادرات گاز در سال بعد برابر ۵/۳ میلیارد متر مکعب است. در سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۹ به مدت یک دهه، هیچ صادراتی گازی در آمارها ثبت نشده است. تا اینکه در سال ۱۳۶۹، چیزی حدود ۱/۲ میلیارد مترمکعب صادرات گاز داشتیم. این رقم در سال ۱۳۷۰ به ۹/۲ میلیارد مترمکعب در سال می رسد و در ۱۳۷۱، نزدیک به ۵/۰ میلیارد مترمکعب گاز به کشورهای دیگر صادر کردیم.
در سال ۱۳۷۲، صادرات گاز ما برابر با صفر است، در سال ۱۳۷۳، صادرات ۱/۰ میلیارد مترمکعبی را تجربه می کنیم و دوباره صادرات صفر آغاز می شود، به این ترتیب از ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۰ بازهم هیچ صادراتی در این بخش نداشتیم. تا اینکه در سال ۱۳۸۰، ۵/۰ میلیاردمتر مکعب صادرات گاز در آمارها ثبت می شود.
در ۱۳۸۱ صادرات گاز ایران رشد چشمگیری دارد و به ۳/۱ میلیاردمترمکعب در سال می رسد. در سال ۱۳۸۲ صادرات گاز ایران برابر ۴/۳ میلیاردمترمکعب است. در سال ۱۳۸۳ به ۵/۳ میلیارد مترمکعب می رسد و در سال ۱۳۸۴ این رقم به ۸/۴ میلیارد مترمکعب در سال می رسد.
در سال ۱۳۸۵، مجموع صادرات گاز ایران برابر ۷/۵ میلیاردمترمکعب است که با کاهشی نسبی این میزان در سال ۱۳۸۶ به ۶/۵ میلیارد مترمکعب در سال می رسد.
تراز منفی اینبار در گاز
در مورد واردات گاز زیاد افت و خیز مشاهده نمی شود. در واقع از ۱۳۵۷ به این سو، اول بار در سال ۱۳۷۶ گاز وارد کردیم که این واردات کمابیش در سال های بعد ادامه میابد. در ۱۳۷۶ برای اولین بار ۶/۱ میلیارد مترمکعب گاز به کشورارمان وارد می شود. این واردات در سال ۱۳۷۷ به ۹/۱ میلیارد مترمکعب می رسد. در ۱۳۷۸ واردات گاز ایران بالغ بر ۱/۲ میلیاردمتر مکعب است که این رقم در سال ۱۳۷۹ به ۳/۳ میلیاردمترمکعب می رسد. در تمام این سالها، هیچ صادرات گازی در مقابل حجم قابل توجه واردات نداشتیم!
در سال ۱۳۸۰ کل صادرات گاز ایران ۵/۰ میلیارد متر مکعب بوده که در مقابل شاهد واردات ۵/۴ میلیارد متر مکعبی طی این سال هستیم. در ۱۳۸۱ افتراق واردات از صادرات برابر ۴ میلیارد مترمکعب است، به بیانی در برابر ۳/۱ صادرات گاز، ایران چیزی حدود ۳/۵ میلیارد مترمکعب واردات گاز داشته است!
در ۱۳۸۲ تراز واردات و صادرات گاز کمی آبرومندانه تر است! در این سال در برابر ۷/۵ میلیارد مترمکعب واردات گاز، ۴/۳ میلیارد متر مکعب صادرات گاز داشتیم. در سال ۱۳۸۳ نیز مجموعا ۹/۵ میلیارد مترمکعب گاز به کشور وارد شده و در مقابل صادرات گاز چیزی نزدیک به ۵/۳ میلیارد مترمکعب بوده است.
در ۱۳۸۵ و زمانی که واردات گاز به کشور برای اولین بار بالغ بر ۳/۶ میلیارد مترمکعب شده است، صادرات گاز هم به ۷/۵ میلیارد مترمکعب در سال می رسد. در سال ۱۳۸۶ نیز در برابر ۲/۶ میلیارد متر مکعب گاز وارداتی، ۶/۵ میلیارد متر مکعب صادرات داشتیم.
در این میان نکاتی نیز حائز توجه است. صادرات یا به بیان بهتر انتقال گاز، مثل نفت با بشکه و نفت کش اتفاق نمی افتد، یقینا خطوط انتقال گاز برای صادرات در سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ وجود داشته که در این سال ها شاهد صادرات گاز بودیم. در سال ۱۳۵۷ ما ۳/۵ میلیارد مترمکعب در سال صادرات گاز داشتیم، که تازه پس از سه دهه در سال ۱۳۸۵، به آن صادرات بار دیگر نزدیک شدیم.
به نظر می رسد در اینجا مسائل دیپلماتیک برای بازاریابی گاز ایران موثر بوده است و صرفا عرضه و تقاضا این مبادله را رقم نزده باشد!
در سال ها ۵۷، ۵۸، ۶۹، ۷۰، ۷۱ و ۷۳ شاهد صادرات گاز هستیم، هر چند میزان این صادرات به خصوص در سال های دهه ۶۰ و ابتدای دهه ۷۰ چندان قابل توجه نیست، اما در این سال ها هیچ گازی هم به کشور وارد نشده و بنابراین تمام این مبادله در نگاهی کلان عین سود بوده است!
در سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰، واردات بدون صادرات اتفاق افتاده که قاعدتا کشور در این حالت ضرر کرده است. اما آنچه از سال ۱۳۸۰ به این سو شاهد هستیم، مبادله ای است دو سویه که در سال هایی کمتر به زیان کشور بوده و در سال های دیگر زیان بیشتری را به کشور تحمیل کرده است.
—————————–
این گزارش در روزنامه اعتماد مورخ ۹ مهرماه در صفحه ۴ منتشر شد.
