پراکندگی جغرافیایی سه دهه صادرات طلای سیاه به پنج قاره
*توضیح: در سیستم های مختلف ممکن است اعداد پیش و پس از ممیز ها وارونه دیده شوند. برای مثال در عبارت “۱/۴۳” مراد ۴۳ ممیز ۱ است. در صورتی که این عبارت را درست دیدید، سایر عبارت نیز صحیح هستند و اگر در کامپیوتر شما وارونه دیده شده، یعنی سایر عبارت ها هم وارونه هستند.
قاره سبز که کشورهای صنعتی بسیاری از جمله آلمان، فرانسه و ایتالیا با صنایع گسترده را در خود جای داده است، در سال ۱۳۵۷، خریدار حدود ۴۷ درصد از نفت ایران بوده است. شاهدیم که سهم اروپا تا سال ۶۰ با نزول همراه است تا اینکه در سال ۶۰ کمی سهم خود را احیا میکند، در سال ۱۳۶۸، اروپا رکورد سهم خود از نفت ایران را با حدود ۵/۶۰ درصد می شکند، از ابتدای دهه هفتاد هر چند تا پایان این دهه در سال های تا ۷۷ سهم حدودا ۵۰ درصدی خود را حفظ می کند، اما در کل به سمت از دست دادن جایگاه خود در میان مشتریان نفت ایران پیش میرود.
درست در سال ۱۳۸۰، اتفاق بزرگ می افتد و سهم اروپا برای اولین بار به زیر ۲۰ درصد سقوط کرده و به ۱۴ درصد میرسد. این روند در سال های ۸۱ و ۸۲ ادامه دارد، به طوری که در سال ۸۲، سهم اروپا از بازار نفت ایران به ۱۰ درصد می رسد! با این حال از ۱۳۸۴، اروپا بار دیگر سهم خود را به بالای ۲۰ درصد ارتقا میدهد، اما دیگر نمیتواند به جایگاه سال های دهه ۶۰ و ۷۰ برسد.
در برابر این سقوط قاره صنعتی، اسیا در دهه ۷۰ و ۸۰ نوساناتی را داشته، اما در مجموع به سمت بهبود جایگاه خود در بین مشتریان نفت ایران پیش روی کرده است.
ژاپن که به تنهایی یکی از خریداران عمده نفت ایران به شمار می رود، به طوری که ردیف خریدهای این کشور آسیای شرقی را از قاره اسیا جدا کردند، از سال ۱۳۸۰ به این سو، سال به سال به سمت کاهش خرید خود از ایران پیش می رود. نکته دیگر رشد قابل توجه سهم آفریقا از بازار نفت ایران است، قاره سیاه که تا قبل از سال ۱۳۷۹، در اکثر سال ها زیر یک درصد و یا هیچ سهمی از بازار نفت ایران نداشت، سهم خود را پس از ۱۳۷۹ حتی به ۴/۷ درصد نیز ارتقا میدهد و در مقابل سهم سایر نقاط جهان(یعنی امریکا و اقیانوسیه) در این سال ها کاهش فاحشی را نشان میدهد!
در یک معامله تنها قیمت مهم نیست. مشتری هم مهم است. به خصوص اگر کالای این معامله «انرژی باشد» سی سال فروش نفت ایران به جهان، از آسیا گرفته تا اروپا موضوعی است که در اینجا به آن پرداختیم.
در یک نگاه کلی طی سه دهه اخیر، اروپا با ۳۸ درصد، آسیا(به جز ژاپن) با ۲۵ درصدر، ژاپن با ۱۹ درصد، سایر مناطق جهان با ۱۵ درصد و آفریقا با ۳ درصد، ترکیب توزیع جغرافیایی خریداران نفت ایران را تشکیل دادند.
از انقلاب تا سال ۱۳۶۰، اروپا با داشتن ۴۱ درصد از نفت ایران در رتبه اول، سایر مناطق جهان با ۲۲ درصد در رتبه دوم، ژاپن با ۱۸ درصد در رتبه سوم، آسیا با ۱۷ درصد در رتبه چهارم و آفریقا با سه درصد در رتبه پنجم قرار گرفته است.
در دهه ۶۰، اروپا ۴۸ درصد از کل فروش نفت ایران را به خود اختصاص داده است، آسیا ( به جز ژاپن) با ۲۱ درصد در رتبه بعدی ایستاده، ژاپن با ۱۵ درصد سومین مقصد صادرات نفت ایران است و سایر مناطق جهان ۱۵ درصد باقی مانده را خریدند. آفریقا هم در آخرین رتبه با ۳ درصد سهم از صادرات نفت ایران قرار دارد.
در دهه ۷۰، انحصار اروپا در حال تغییر است! از مجموع صادرات نفت ایران، ۴۰ درصد سهم اروپاست، ۲۵ درصد را آسیا(به جز ژاپن) خریداری کرده، ۱۹ درصد ازآن ژاپن است، ۱۴ درصد به سایر مناطق جهان اختصاص دارد و ۲ درصد هم به آفریقا رسیده است.
اتفاق خاصی در دهه ۸۰ رخ میدهد، تغییر نگاه نفت ایران از اروپا به آسیا که به نظر همزمان با توسعه پر شتاب اسیای شرقی این اتفاق افتاده است! اینبار آسیا(به جز ژاپن) است که با ۳۹ درصد، در رتبه اول خریداران نفت ایران قرار گرفته است. اروپا با ۲۴ درصد در رتبه دوم، ژاپن با ۲۱ درصد در رتبه سوم، سایر مناطق جهان با ۹ درصد در رتبه چهارم و آفریقا برای اولین بار با ۷ درصد در رتبه پنجم ایستاده است.
توزیع جغرافیایی خریداران نفت ایران طی سه دهه
اروپا: ۳۸ درصد/ آسیا: ۲۵ درصد/ ژاپن: ۱۹ درصد/ امریکا و اقیانوسیه: ۱۵ درصد/ آفریقا: ۳ درصد
صادرات نفت
در سال ۱۳۵۷،صادرات نفت ایران روزانه حدود ۳۴۵۵ هزار بشکه بوده است. در این سال نفت ایران ۸/۴۶ درصد به اروپا، ۱۸ درصد به ژاپن، ۹/۶ به آسیا(جز ژاپن)، ۷/۶ درصد به آفریقا و ۶/۲۱ درصد به سایر مناطق جهان، صادر شده است.
در سال ۱۳۵۸، تولید روزانه نفت ایران به ۲۶۳۲ هزار بشکه می رسد، در سال ۱۳۵۸ نفت ایران ۴/۳۹ درصد به اروپا، ۶/۲۴ درصد به ژاپن، ۶/۱۰ به آسیا(جز ژاپن)، ۱ درصد به آفریقا و ۴/۲۴ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
در سال ۱۳۵۹ ناگهان صادرات روزانه نفت ایران به ۷۷۰ هزار بشکه در روز می رسد. این کاهش تولید با تغییر توزیع جغرافیایی صادرات نیز همراه است. بر این اساس در این سال ۴/۳۶ درصد به اروپا، ۵/۱۱ درصد به ژاپن، ۶/۳۳ به آسیا(جز ژاپن) و ۵/۱۸ درصد به سایر مناطق جهان نفت ایران صادر شده است.
دهه ۶۰: نوسانات شدید
در سال ۱۳۶۰، روزانه به طور متوسط ۷۹۱ هزار بشکه نفت ایران به جهان صادر شده است. این مقدار به این ترتیب در بین خریداران بر حسب موقعیت جغرافیایی توزیع شده است: ۱/۴۳ درصد به اروپا، ۱۸ درصد به ژاپن، ۲۳ به آسیا(جز ژاپن) و ۹/۱۵ درصد به سایر مناطق جهان. شاهدیم که در این سال، سهم اروپا و ژاپن حدودا به جایگاه سال ۱۳۵۷ بازگشته، آفریقا اصولا از گردونه حذف شده است. نکته قابل توجه کاهش ۱۰ درصدی خرید کشورهای آسیایی از ایران است!
صادرات نفت ایران از۷۹۱ هزار بشکه در روز در سال ۱۳۶۰ به ۱۶۸۶ هزار بشکه در سال ۱۳۶۱می رسد. در سال ۶۱ بازعهم شاهد افزایش سهم کشورهای اروپایی در صادرات نفت ایران هستیم. بر این اساس در این سال ۸/۵۰ درصد به اروپا، ۶/۱۴ درصد به ژاپن، ۳/۲۴ به آسیا(جز ژاپن) و ۳/۱۰ درصد به سایر مناطق جهان نفت صادر شده است. این به آن معناست که از سهم کشورهای موضوع بخش سایر مناطق جهان کاهش ۵ درصدی، ژاپن کاهش حدودا ۵/۳ درصدی داشته و در مقابل اروپا ۷ درصد سهم خود را از صادرات ایران بهبود داده و آسیا نیز حدودا ۵/۱ درصد از بازار صادرات نفت ایران سهم بیشتری گرفته است.
در سال بعد یعنی ۱۳۶۲ صادرات نفت ایران به ۲۰۴۵ هزار بشکه در روز رسیده، که نسبت به سال قبل افزایش قابل ملاحظه ای به نظر می رسد. در این سال نیز نفت ایران ۴/۴۸ درصد به اروپا، ۲/۲۰ درصد به ژاپن، ۷/۲۱ به آسیا(جز ژاپن)، ۱/۰ درصد به آفریقا و ۶/۹ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
اما در سال ۱۳۶۳، صادرات نفت ایران به صورت روزانه بازهم با کاهش روبروست و به ۱۶۰۷ هزار بشکه در روز می رسد. در سال ۱۳۶۳ جز نگاه به آفریقا در صادرات نفت کشور، تغییر قابل ملاحظه ای در ترکیب خریداران نفت کشور ملاحظه نمی شود. بر این اساس نفت ایران به این شکل بین خریداران تقسیم شد: ۳/۴۹ درصد به اروپا، ۷/۱۶ درصد به ژاپن، ۵/۲۲ به آسیا(جز ژاپن)، ۴/۱ درصد به آفریقا و ۱/۱۰ درصد به سایر مناطق جهان .
در سال ۱۳۶۴، کاهش صادرات نفت ادامه دارد و به ۱۴۶۰ هزار بشکه در روز می رسد. سهم اروپا از صادرات نفت ایران به طرز قابل ملاحظه ای افزایش یافته و چهار منطقه جغرافیایی دیگر کاهش نشان می دهد. صادران نفت ایران رد سال ۱۳۶۴ از این قرار است: ۸/۵۳ درصد به اروپا، ۶/۱۴ درصد به ژاپن، ۹/۲۰ به آسیا(جز ژاپن)، ۸/۰ درصد به آفریقا و ۹/۹ درصد به سایر مناطق جهان از ایران نفت صادر شده است.
در سال ۱۳۶۵ میانگین صادرات روزانه نفت ایران ۱۲۵۰ هزار بشکه در روز بوده است. مجموع صادرات نفت ایران در این سال به ترتیب: ۶/۵۱ درصد به اروپا، ۲/۱۷ درصد به ژاپن، ۱/۱۸ به آسیا(جز ژاپن) و ۱/۱۳ درصد به سایر مناطق جهان صادر شده است.
در سال ۱۳۶۶ هر روز ۱۵۴۶ هزار بشکه نفت از ایران به جهان صادر شده است توزیع این صادرات از این قرار است: ۹/۲۸ درصد به اروپا، ۹/۱۱ درصد به ژاپن، ۲/۲۲ به آسیا(جز ژاپن)، ۱/۰ درصد به آفریقا و ۶/۳۶ درصد به سایر مناطق جهان . گفتنی آنکه در سال ۶۶ سهم اروپا از صادرات نفت ایران حدودا نصف شده، ژاپن نیز سهم فقابل توجهی را از دست داده و به جای این دو را آسیا با افزایش حدودا ۴ درصدی و سایر مناطق جهان با بیش از دوبرابر کردن سهم خود، گرفته اند. اگرچه در اینجا از سایر مناطق جهان نام برده می شود، اما باید توجه داشت که جهان بدون اسیا و اروپا و آفریقا، یعنی قاره امریکا و اقیانوسیه، بنابراین باید این افزایش سهم را در این دو منطقه جغرافیایی جستجو کرد.
در ۱۳۶۷ بازهم شاهد افزایش صادرات هستیم، به طوری که در این سسال به طور متوسط روزانه ۱۶۴۷ نفت از ایران به جهان صادر شده است. اروپا ۴/۳۹ درصد، ژاپن ۴/۱۲ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۲/۲۰ درصد، آفریقا ۹/۰ درصد و سایر مناطق جهان ۱/۲۷ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
در سال ۱۳۶۸ صادرات نفت ایران به روزانه ۱۸۲۳ هزار بشکه در روز می رسد، اگرچه در این سال شاهد تحول چشمگیری در میزان صادرات نیستیم، اما در ترکیب مشتریان نفت ایران اتفاقات جالبی رخ داده است. ۵/۶۰ درصد نفت کشور به اروپا، ۱۸ درصد نفت ایران به ژاپن، ۴/۱۵ نفت کشور به آسیا(جز ژاپن)، و۱/۶ درصد نفت کشور به سایر مناطق جهان صادر شده است. این میزان سهم اروپا از صادرات نفت کشور در سال ۱۳۶۸، بین سه دهه مورد بررسی در اینجا بی سابقه است.
در سال ۶۹، صادرات نفت ایران از مرز دو میلیون بشکه در روز گذشته و به ۲۲۲۴ هزار بشکه می رسد.در این سال اروپا ۸/۵۰ درصد، ژاپن ۲/۲۰ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۱/۱۸ درصد، آفریقا ۴/۰ درصد و سایر مناطق جهان ۵/۱۰ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
به این ترتیب میانگین صادرات نفت ایران در دهه ۶۰ شمسی چیزی نزدیک به ۱۶۰۷ هزار بشکه در روز برآورد می شود. در این دهه مهم در تاریخ کشور پس از انقلاب در مجموع ۴۸ درصد نفت کشور به اروپا، ۱۶ درصد نفت ایران به ژاپن، ۲۱ نفت کشور به آسیا(جز ژاپن)، و۱۵ درصد نفت کشور به سایر مناطق جهان صادر شده است.
سهم قاره های جهان از نفت ایران طی سه دهه اخیر/ برای دیدن در ابعاد واقعی روی نمودار کلیک کنید
دهه ۷۰: سقوط اروپا، صعود آسیا
در دهه ۷۰، میانگین صادرات نفت ایران به طرز قابل توجهی افزایش میابد. بر این اساس، در سال ۱۳۷۰، به طور متوسط ایران روزانه ۲۴۶۰ هزار بشکه نفت صادر کرده است. به طور میانگین سهم اروپا به ۴۰ درصد کاهش میابد. سهم ژاپن به ۱۹ درصد میرسد، آسیا سهم خود را به ۲۵ درصد میرساند، آفریقا نیز سهم ۲ درصدی در صادرات نفت ایران میابد و از دیگر سو سهم سایر مناطق(یعنی امریکا و اقیانوسیه) به ۱۴ درصد کاهش میابد.
در سال ۱۳۷۱ صادرات روزانه نفت ایران به ۲۳۹۷ هزار بشکه می رسد. از این میزان ۷/۳۷ درصد به اروپا، ۶/۱۶ درصد به ژاپن، ۸/۱۶ به آسیا(جز ژاپن) و ۹/۲۸ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
در ۱۳۷۲ شاهد کاهش صادرات بودیم، روزانه ۲۱۸۴ هزار بشکه از ایران نفت به جهان صادر شده است. اروپا ۱/۳۱ درصد، ژاپن ۱/۱۹ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۸/۲۱ درصد، آفریقا ۱/۰ درصد و سایر مناطق جهان ۹/۲۷ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
۲۱۸۴ هزار بشکه سال ۱۳۷۲ در سال ۱۳۷۳ به ۲۲۲۰ هزار بشکه در روز می رسد. از این میزان ۱/۳۳ درصد به اروپا، ۴/۲۰ درصد به ژاپن، ۲/۲۱ به آسیا(جز ژاپن) و ۳/۲۵ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
در ۱۳۷۴ صادرات روزانه نفت ایران برابر ۲۲۹۰ هزار بشکه در روز بود. اروپا ۷/۴۶ درصد، ژاپن ۱/۱۶ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۵/۲۳ درصد، آفریقا ۶/۷ درصد و سایر مناطق جهان ۱/۶ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند. به این ترتیب شاهد رشد قابل توجه سهم اروپا و قاره آفریقا از یک سو و کاهش سهم ژاپن و سایر نقاط جهان در بین مقاصد صادرات نفت ایران بودیم.
در ۱۳۷۵ صادرات روزانه به ۲۴۴۱ هزار بشکه می رسد.بازهم سهم اروپا در این سال افزایش داشته، اما بار دیگر سهم افریقا به صفر می رسد، از دیگر سو، سهم سایر نقاط جهان نیز کاهش چشمگیری دارد. از مجموع صادرات نفت ایران در سال ۱۳۷۵، ۵/۴۹ درصد به اروپا، ۲۰ درصد به ژاپن، ۶/۲۷ به آسیا(جز ژاپن) و ۹/۲ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
در سال ۱۳۷۶ به طور متوسط هر روز ۲۳۴۲ هزار بشکه از ایران به جهان نفت صادر شده است. سهم اروپا بار دیگر به بیش از ۵۰ درصد بازار صادرات در ایران می رسد؛ اروپا ۴/۵۱ درصد، ژاپن ۱/۱۹ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۹/۲۶ درصد و سایر مناطق جهان ۶/۲ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
در سال ۱۳۷۷ صادرات روزانه نفت ایران به ۲۳۰۰ هزار بشکه می رسد. از این مقدار نفت ۸/۴۹ درصد به اروپا، ۷/۱۸ درصد به ژاپن، ۸/۲۷ به آسیا(جز ژاپن) و ۷/۳ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
میانگین صادرات نفت در سال ۱۳۷۸ هر روز ۲۰۷۹ هزار بشکه بوده،از این نفت ۶/۳۳ درصد به اروپا، ۷/۲۴ درصد به ژاپن، ۱/۲۶ به آسیا(جز ژاپن) و ۶/۱۵ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد. نکته حائز توجه در سال ۱۳۷۷، افزایش سهم سایر نقاط جهان ـ قاعدتا همان قاره امریکا و اقیانوسیه ـ است.
میزان صادرات نفت ایران در ۱۳۷۹ به ۲۳۴۵ هزار بشکه می رسد. اروپا ۴/۳۱ درصد، ژاپن ۹/۲۱ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۶/۳۹ درصد، آفریقا ۱/۷ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند. سهم سایر نقاط جهان در سال ۱۳۷۹ به طور کلی از بین رفته و به جای آن، سهم آفریقا افزایش قابل توجهی را نشان میدهد. به این ترتیب میانگین صادرات روزانه نفت ایران در دهه ۷۰ شمسی چیزی حدود ۲۳۰۵ هزار بشکه بوده است.
روند سهم قاره های جهان از نفت ایران به تفکیک سال // برای دیدن نمودارها در ابعاد واقعی روی آن کلیک کنید
دهه ۸۰: برتری اسیا بر اروپا
وارد دهه ۸۰ شمسی می شویم. از همان ابتدا و در سراسر این دهه، یک موضوع از همه چیز با اهمیت تر است، سهم اروپا از صادرات نفت ایران سال به سال کاهش میابد. در عوض سهم سایر خریداران افزایش یافته و از همه مهمتر، افزایش سهم آسیا از بازار نفت ایران است. به نظر میرسد توسعه روز افزون اقتصادهای نوپایی نظیر کشورهای شرق آسیا و هند در این زمینه بی تاثیر نبوده است.
در سال ۱۳۸۰ میانگین صادرات روزانه نفت ایران برابر ۲۲۰۸ هزار بشکه بوده است. مجموعا نفت ایران در این سال ۱۴ درصد به اروپا، ۷/۲۳ درصد به ژاپن، ۸/۴۱ به آسیا(جز ژاپن)، ۹/۶ درصد به آفریقا و ۶/۱۳ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
با کاهش در سال ۱۳۸۱ صادرات نفت ایران به ۲۰۲۱ هزار بشکه در روز می رسد. اروپا ۱/۱۱ درصد، ژاپن ۹/۲۵ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۱/۳۵ درصد، آفریقا ۲/۷ درصد و سایر مناطق جهان ۷/۲۰ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
در سال ۸۲ صادرات نفتی ایران به طور متوسط روزانه ۲۳۹۶ هزار بشکه است، از این مقدار نفت ۵/۱۰ درصد به اروپا، ۹/۲۴ درصد به ژاپن، ۸/۳۳ به آسیا(جز ژاپن)، ۶/۶ درصد به آفریقا و ۲/۲۴ درصد به سایر مناطق جهان صادر شد.
صادرات نفت در سال ۱۳۸۳ به ۲۵۴۸ هزار بشکه در روز میرسد. سهم اروپا که از ۱۳۸۰ به طرز باور نکردنی در بین خریداران نفت ایران کاهش یافته بود، به ناگهان دوباره رشد میکند. بر این اساس اروپا ۸/۲۵ درصد، ژاپن ۶/۲۰ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۸/۳۵ درصد، آفریقا ۴/۷ درصد و سایر مناطق جهان ۴/۱۰ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
بازهم در سال ۸۴ شاهد رشد سهم اروپا هستیم. در سال ۱۳۸۴، به طور میانگین روزانه ۲۶۰۲ هزار بشکه نفت صادر شده است. از این مقدار ۵/۳۳ درصد به اروپا، ۲۰ درصد به ژاپن، ۴/۳۹ به آسیا(جز ژاپن)و ۱/۷ درصد به آفریقا صادر شد.
در سال ۸۵ هر روز تقریبا ۲۴۳۳ هزار بشکه نفت صادراتی داشته ایم. اروپا ۴/۳۸ درصد، ژاپن ۴/۱۶ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۸/۳۸ درصد، آفریقا ۱/۶ درصد و سایر مناطق جهان ۳/۰ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
در سال ۱۳۸۶ میانگین صادرات نفتی ایران هر روز ۲۴۸۰ هزار بشکه بوده، که از این میزان ۴/۳۲ درصد به اروپا، ۶/۱۸ درصد به ژاپن، ۳/۴۳ به آسیا(جز ژاپن) و ۷/۵ درصد صادر شد.
در سال ۱۳۸۷ این میزان به ۲۰۵۶ هزار بشکه می رسد. اروپا ۳/۲۹ درصد، ژاپن ۶/۱۷ درصد، آسیا(به جز ژاپن) ۲/۴۷ درصدو آفریقا ۹/۵ درصد از بازار صادرات ایران سهم داشتند.
به این ترتیب در مجموع سال های دهه ۸۰ نیز به طور میانگین، ۲/۳۸ درصد به اروپا، ۶/۱۸ درصد به ژاپن، ۴/۲۵ به آسیا(جز ژاپن)، ۷/۲ درصد به آفریقا و ۷/۱۴ درصد به سایر مناطق جهان از ایران نفت صادر شده است.
————————–
این مطلب در روزنامه جهان صنعت، مورخ ۱۲ مهرماه ۱۳۹۰، در صفحات یک و ۱۵ منتشر شد.
سلام
از این مقاله خیلی استفاده کردم
می تونم بپرسم از چه مرجعی این آمار رو استخراج کرده اید؟
خوشحالم که به دردتان خورده؛ مرجع اطلاعات بانک مرکزی است