ترازی که تراز نیست

در آمار گمرک، فقط اعداد و ارقام هستند که می توانند تعیین کننده باشند. اتفاق جالبی است؛ رشد چشم گیر واردات و کاهش قابل توجه صادرات به دشمن شماره یک کشور یعنی ایالات متحده آمریکا طی چهار تا پنج سال اخیر. آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران حکایت از آن دارد که در سال های ۸۰ تا ۸۵ صادرات کشور به امریکا، اگر بیشتر از واردات نبوده، کمتر هم نبوده است.  یعنی صادرات ما به آمریکا به میزان وارداتمان از آن کشور میچربیده.

روندی که در سال های ۸۴ و ۸۵ آرام آرام متوقف می شود و نهایتا در سال ۸۷، به اوج خود می رسد. در این سال نسبت واردات و صادرات که در سال های ۸۰ تا ۸۴، به نفع ایران تنظیم شده بود، کاملا معکوس شده و فاصله صادرات و واردات دو کشور متخاصم به حدود ۵۰۰ میلیون دلار رسید. در اینجا به مبادلات تجاری دو کشور متخاصم ایران و آمریکا پرداخته ایم.

سال ۱۳۸۰

در این سال، صادرات ما به آمریکا، بیش از وارداتمان بوده و فاصله این دو حدود ۵/۳۳ میلیون دلار بوده است. در این سال ، عمده اقلام وارد شده به کشور از ایالات متحده آمریکا را، ابزار و ماشین آلات پزشکی پیشرفته، ماشین آلات صنعتی و دارو تشکیل می دهد، در همین سال، بخش عمده صادرات ایران به آمریکا را فرش، خاویار، محصولات کشاورزی نظیر خرما و خیار، فرآورده هایی نظیر کنسور ماهی تن، مبلمان و.. بوده است. حجم کل صادرات از ایران به آمریکا حدود ۵/۱۰۷ میلیون دلار، و حجم واردات ما از این کشور ۸/۷۳ میلیون دلار بوده است. در این سال آمریکا دررتبه ۳۳ از بین ۱۱۰ کشور وارد کننده کالا به ایران قرار دارد و دهمین کشور وارد کننده از ایران از بین ۱۱۷ کشور به شمار می رود.

سال ۱۳۸۱

در سال ۸۱، همچنان که واردات از کشور آمریکا به کشور کاهش میابد، صادرات به این کشور افزایش میابد. بر اساس اسناد، اختلاف بین صادرات و واردات در این سال برابر با ۶۴ میلیون دلار است. در این سال، عمده صادرات ایران به آمریکا را، فرش و گلیم، خاویار و میگو و زعفران و تولیدات کشاورزی تشکیل می دهد و از طرف دیگر، در این سال نیز مثل سال قبل، اقلام وارداتی به ایران از آمریکا را انواع ماشین آلات و داروهای پزشکی تشکیل می دهد. در این سال، میزان صادرات به آمریکا حدود ۷/۲۴ میلیون دلارافزایش داشته و در مقابل، میزان واردات از این کشور ۷/۵ میلیون دلار کاهش نشان می دهد.

آمریکا دوازدهمین کشور مقصد صادرات کالا از ایران در سال ۸۱ به ایران بوده است که  8/2 درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. از طرفی، ۳/۰ درصد از کل واردات به ایران از طریق آمریکا انجام شده است، که آمریکا سی و سومین کشور وارد کننده کالا به ایران بوده است.

سال ۱۳۸۲

روند رشد صادرات به آمریکا و کاهش واردات از آن در سال ۸۲ با شدت بیشتری ادامه میابد. اگر از ادبیات برخی از گروه های سیاسی استفاده کنیم، این سال سال عزت مبادلات تجاری بین ایران و آمریکاست. چراکه در این سال، میزان واردات ایران از آمریکا به کمترین سطح و میزان صادرات به آن به بالاترین سطح خود طی ۸ سال گذشته می رسد.  در سال ۸۲، میزان صادرات ایران به آمریکا با ۷/۵  میلیون دلار افزایش به رقم بی سابقه ۱۳۸ میلیون دلار می رسد و در مقابل، میزان واردات ایران از آمریکا با ۹/۱۰ میلیون دلار کاهش به رقم ۲/۵۷  میلیون دلار می رسد که در ۸ سال گذشته بی سابقه بوده است.  در این سال، اقلام عمده ای که از ایران به آمریکا صادر شده است عبارتند از: فرش و گلیم و سایر کفپوش ها، میگو و خاویار، زعفران، طلاجات و نقره جات و… و در مقابل نیز از آمریکا کالاهایی چون خمیر چوب و سایر فراورده های مشابه، ماشین الات و مواد شیمیایی به کشور وارد شده است.

در این سال، واردات کالا از آمریکا با ۱/۰ درصد کاهش به ۲/۰ درصد از کل واردات سال ۸۲ می رسد، آمریکا سی و نهمین وارد کننده به ایران است. در مقابل، با ۵/۰ درصد کاهش، رتبه آمریکا، با دو چله صعود در بین کشورهای مقصد صادرات ایران به دهمین کشور می رسد.

سال ۱۳۸۳

اگرچه در این سال همچنان صادرات ایران به آمریکا بیش از واردات ما از آن کشور است، اما در این سال فاصله این دو رو به کاهش گذاشت؛ همزمان با کاهش صادرات به آمریکا، واردات ما از این کشور رو به افزایش می گذارد.

با اینکه در سال ۸۲ سطح مبادلات تجاری دو کشور مورد بحث به نحو چشمگیری ـ به نفع ایران ـ مطلوب بود، اما در سال ۸۳ میزان صادرات به آمریکا با ۴/۳۷  کاهش به رقم ۱۰۰ میلیون دلار رسید و در مقابل میزان واردات از کشور آمریکا به ایران با ۸/۲۰ میلیون دلار افزایش به میزان ۱/۷۸ میلیون دلار میلیون دلار می رسد. صادرات و واردات نسبت به سال ۸۱ به ترتیب (۷/۳۱) و ۹/۹میلیون دلار تغییر داشتند. در این سال هم به سیاق سال ها گذشته، اقلام صادراتی به آمریکا عبارت اند از: فرش و گلیم، میگو، زعفران و پسته و کالاهای وارداتی را نیز اقلامی نظیر انواع دارو، موادغذایی و برخی وسایل مورد استفاده در محاسبات تشکیل می دهند. در سال ۸۳، سهم آمریکا از صادرات ایران ۴/۱ درصد و سهم ایران از واردات آمریکا ۲/۰ درصد است.

۱۳۸۴

طی این سال، میزان واردات و صادرات دوباره به وضعیت سال ۱۳۸۰ بازگشته است. در سال ۸۴ کشور ما از آمریکا ۹۸ میلیون دلار کالا وارد کرده است که نسبت به سال گذشته ۹/۱۹ میلیون دلار افزایش و نسبت به سال ۸۰ ـ یعنی نقطه آغاز این دوره ۸ ساله ـ ۲۴ میلیون دلار افزایش داشته است. در مقابل نیز، میزان صادرات ایران به آمریکا با ۵ میلیون دلار افزایش نسبت به سال قبل و ۵/۲ نسبت به سال ۸۰ برابر با ۱۰۵ میلیون دلار بود.  در این سال، اقلامی چون زعفران و محصولات خوراکی دریایی رتبه خود را در لیست اقلام صادراتی به آمریکا به طرز محسوسی از دست دادند. به طوری که در این سال، زعفران یازدهمین کالای صادراتی به آمریکا بوده است. از آمریکا نیز دارو و ماشین آلات به کشور وارد شده است. در سال ۸۴، ۲/۰ درصد کل کالاهای وارداتی به ایران از طریق آمریکا به کشور وارد شده و در مقابل، صادرات به آمریکا با ۴/۰ کاهش، به یک درصد از کل صادرات ایران می رسد.

۱۳۸۵

سال ۸۵، در واقع سال پایان دوران طلایی مبادلات تجاری ایران و آمریکا در بازه زمانی ۸ ساله است. در این سال، آمارها سیری را اغاز می کنند که تا به حال نسبتا ادامه دارد و به طرز قابل توجهی کفه، صادرات و واردات ایران و آمریکا به نفع آمریکا سنگینی می کند. در این سال، ۵/۱۱۱ میلیون دلار کالا از آمریکا به ایران وارد شده است، این یعنی ۴/۱۳ میلیون دلار افزایش نسبت به سال ۸۴، البته در مقابل نیز میزان صادرات ایران به آمریکا ۹/۱۱۵ میلیون دلار بوده، که حدود ۱۰ میلیون دلار نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، به بیانی دیگر، افزایش واردات نسبت به افزایش صادرات ۴/۳ میلیون دلار بیشتر بوده است.

در بین اقلام عمده صادراتی به آمریکا، دیگر از محصولات دریایی خبری نیست، زعفران بازهم افت رتبه داشته و به رتبه سیزدهم رفته و عمده کالاهای صادراتی به آمریکا را فرش و محصولاتی نظیر خشکبار تشکیل می دهند. در مقابل نیز اقلامی چون خمیرچوب، دارو و برخی ماشین الات به کشور وارد شده است، نکته قابل توجه واردات مستقیم حدود ۱۳ میلیون دلار سیگار از آمریکا به کشور است که در سال های قبل سابقه نداشته است.

در این سال، صادرات ایران به آمریکا نسبت به کل صادرات، بازهم کاهش میابد و با  1/0 درصد کاهش به زیر یک درصد و ۹/۰ درصد می رسد. در مقابل واردات از آمریکا بدون تغییر ۲/۰ درصد از کل واردات را به خود اختصاص داده است.

۱۳۸۶

سال ۸۶، سال آغاز افتراق صادرات و واردات بین دو کشور به نفع آمریکاست. در این سال، میزان واردات از آمریکا به رقم ۱۷۰ میلیون دلار می رسد که تا زمان خودش بی سابقه بوده، البته چنان که در ادامه آمده است، این روند در سال بعد به شدت سیر صعودی خود را ادامه می دهد. به هر تقدیر، در این سال، واردات از آمریکا نسبت به سال گذشته ۵/۵۸ میلیون دلار و نسبت به ابتدای دوره مورد بحث در این گزارش یعنی سال ۸۰ ،  96 میلیون دلار افزایش داشته است. در مقابل صادرات ایران به آمریکا با ۲۸ میلیون دلار کاهش به ۹/۸۷ میلیون دلار رسیده است. در این سال، خمیر چوب، دارو و ادوات پزشکی عمده کالاهای وارداتی به کشور را تشکیل می دهند. نکته قابل توجه در این سال، واردات ۹/۱۱ میلیون دلار قطعات هواپیما و هلی کوپتر (ذیل تعرفه۸۸۰۳۳۰۰۰) به کشور است، با توجه به تحریم ها و… واردات این دست کالاها مورد توجه قرار گرفته که در رتبه چهارم نیز قرار دارند.

در این سال، ۲۶۹ هزار دلار طلاجات و نقره جات به آمریکا صادر شده، از طرفی دیگر، رتبه زعفران در لیست اقلام صادراتی به آمریکا بازهم سقوط کرده و در رتبه بیست و چهارم قرار گرفته است. در مقابل، پسته در رتبه سوم قرار دارد. اما روندی که در این سال آغاز شد، ادامه یافت و به طرز بی سابقه ای واردات از آمریکا به کشور افزایش و صادرات کاهش یافت.

در این سال، واردات از کشور آمریکا ۱/۰ درصد نسبت به کل واردات رشد دارد و در مقابل، صادرات ایران به این کشور با ۳/۰ درصد کاهش به ۶/۰ درصد نسبت به کل واردات می رسد.

۱۳۸۷

سال ۸۷ را می توان بهترین سال برای آمریکایی ها و بدترین سال برای ایرانی ها دانست. در این سال، میزان واردات از آمریکا به رقم بی سابقه ۱/۵۶۳  میلیون دلار رسیده که نسبت به سال قبل ۱/۳۹۳ میلیون دلار افزایش داشته، نسبت به ابتدای دوره مورد بحث در این گزارش ۲/۴۸۹ میلیون دلار افزایش و ۶/۴۱۰ میلیون دلار بیشتر از میانگین واردات از آمریکا (برابر با ۵/۱۵۲ میلیون دلار) در این دوره است.

در مقابل نیز، صادرات به آمریکا با ۲۳ میلیون دلار کاهش به رقم بی سابقه ۸/۶۴ میلیون دلار می رسد که نسبت به ابتدای دوره مورد بحث  6/42 میلیون دلار کاهش و نسبت به متوسط این دوره(برابر با ۵/۱۰۶میلیون دلار) ۶/۴۱ میلیون دلار کاهش داشته است.  در سال ۸۷ سیر سقوط صادرات به آمریکا ادامه دارد، اینبار با ۲/۰ درصد کاهش، میزان صادرات ایران به آمریکا در بین تمامی کشورهای مقصد به ۴/۰ درصد می رسد. در مقابل نیز با ۷/۰ درصد رشد، واردات ایران از آمریکا برای اولین بار طی ۸ سال گذشته به یک درصد از مجموع واردات می رسد.

این روند در سال ۸۸ نیز ادامه یافته است، هرچند آمار قطعی واردات و صادرات امسال منتشر نشده است، اما آمار  گمرک تا دیماه نشان میدهد که هنوز روند واردات و صادرات به ابتدای دوره هشت ساله مورد بحث در این گزار نرسیده است. بر اساس این اطلاعات، میزان واردات ما از کشور آمریکا از ابتدای امسال تا دیماه ۵/۱۸۵میلیون دلار بوده و در مقابل ۴/۷۴ میلیون دلار از ایران به کشور آمریکا انواع کالاها صادر شده است.

رتبه آمریکا در صادرات

رتبه آمریکا در واردات

• ارقام به دلار
• کلیه محاسبات بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران(در سایت اتاق بازرگانی تهران) اخذ شده است.  
• این گزارش در روزنامه پول مورخ ۱۹ اسقند ۱۳۸۸، صفحه ۱۵ به چاپ رسیده است.