Amirhadi Anvari

چیزی نزدیک به ۷۷ درصد درآمد بانک صادرات در ردیف «سایر درآمدها» قید شده است که مشخصا حاصل فعالیت بانکی نیست. درآمد کارمزد این بانک در این سال تنها ۵۲۲۳۴۴۳ میلیون ریال بوده که تنها ۱۶ درصد درآمد این بانک است. برای اینکه مشخص شود این درآمدها از کجا کسب شدند باید به سراغ یادداشت‌ها رفت. در بخش یادداشت‌ها بیشترین سهم در بخش «سایر درآمدها» به بخش درآمدهای متفرقه اختصاص دارد.در بخش «درآمدهای متفرقه» بیشترین سهم به ترتیب به فروش نیروگاه منتظر القائم و بعد به درآمد حاصل از عملکرد این نیروگاه اختصاص دارد.مبلغ ۲۳۳۳ میلیارد ریال مربوط به عملکرد نیروگاه منتظر القائم نیز ناشی از فروش برق به مبلغ ۴۴۱۳ میلیارد ریال پس ازکسر هزینه‌ها تا تاریخ قبل از واگذاری بوده است این یعنی بالغ بر ۷۷ درصد درآمد این بانک از فعالیت غیربانکی و شرکت‌داری حاصل شده است.

خریدار نیروگاه منتظر القائم چه کسی بوده؟ شرکت سرمایه گذاری خوارزمی از اعضای هیات مدیره بانک صادرات.

پدر یک خانواده به عنوان مدیر و مسوول تامین مالی خانواده شغلی داشته که به هر دلیلی دیگر نمی‌تواند مانند گذشته از طریق آن شغل درآمد داشته باشد. سال اول که با کاهش درآمدها مواجه می‌شود خودروی سواری خود را می‌فروشد و خرج می‌کند. او هنوز پدر و مدیر خانواده است. سال دوم بخشی از املاک خود را می‌فروشد و بین اعضای خانواده پخش می‌کند، هنوز جذبه پدر خانواده حفظ شده است. سال سوم، سال چهارم و… این ماجرا زیاد نمی‌تواند طول بکشد، مگر اینکه پدر خانواده از طریقی پولی پیدا کند و باز به خانواده بیاورد. به اینها ولخرجی اعضای خانواده را هم اضافه کنید، مثلا یکی از بچه‌های خانواده در این شرایط پدر سفر خارج هم برود!در این شرایط هر چند خانواده هنوز ظاهر خود را حفظ کرده و پدر هنوز به خانواده پول تزریق می‌کند اما در واقع از دارایی‌های خود می‌کاهد و صرف هزینه‌های خود می‌کند.

خانواده خوشحالند که هر ماه مقرری خود را دریافت می‌کنند، دیگران هم می‌بینند و باور می‌کنند اما پدر خانواده خوب می‌داند از چه چیزی هزینه می‌کند، در واقع او از حق فرزندان خود کسر می‌کند، جز این هم نیست!

بانک‌ها از کجا می‌آورند؟

به طور کلی درآمد هر واحدی را می‌توان به دو بخش اصلی «درآمدهای عملیاتی» و «درآمدهای غیرعملیاتی» تقسیم کرد. یک شرکت خودروسازی هر درآمدی که از محل فروش تولیدات خود داشته باشد، این درآمدها در ردیف درآمدهای عملیاتی آن شرکت جای می‌گیرد اما اگر همین شرکت خودروساز بخشی از زمین، سوله‌ها یا وسایل خود را به فروش برساند، بازهم پولی را به مجموعه خود وارد کرده اما این پول حاصل فعالیت آن شرکت خودرو‌سازی نبوده بنابراین درآمد حاصل از این فروش در ردیف درآمدهای غیرعملیاتی جای می‌گیرد.

واضح است که واحدی موفق‌تر است که بتواند درآمد عملیاتی بیشتری داشته باشد چراکه با فروش دارایی‌ها هر چند به صورت مقطعی اوضاع مثبت به نظر می‌رسد اما در واقع ارزش آن واحد روزبه‌روز در حال کاهش است.

سهامداران خوشحال

بانک‌ها هم شرکت‌های بزرگی هستند که البته سهامدارانی دارند. این سهامداران در انتخاب سهام بانک‌ها عموما به درآمد آن بانک در پایان یک سال مالی توجه می‌کنند و میزان سود تقسیط شده آن بانک. در صورت‌های مالی ردیف مجموعه درآمد‌ها آمده، آن ردیف از جمع دو ردیف اصلی سود عملیاتی و غیرعملیاتی تشکیل شده اما به این دو ردیف عموما توجه نمی‌شود.

سال به سال سود تقسیط شده بین سهامداران که حاصل جمع درآمدهای یک بانک است افزایش دارد و سهامداران خوشحال از افزایش سود سهامشان هستند، غافل از اینکه در واقع ارزش سهام واحدی که در اختیار دارند به خاطر فروش دارایی‌ها و فعالیت‌های غیرعملیاتی و شرکت‌داری… روز به روز در حال کاهش است.

در اینجا به وضعیت درآمد و هزینه ۱۴ بانک موجود که سهام خود را عرضه کردند، می‌پردازیم.

مورد جالب بانک صادرات

این یک مورد جالب است. بانک صادرات جمع درآمد‌های خود را ۴۹۹۲۰۳۵۲ میلیون ریال برای سال ۱۳۹۲ اعلام کرده است که حاصل جمع ردیف‌های درآمدهای مشاع و درآمدهای غیرمشاع است. در زیر مجموعه ردیف درآمدهای غیرمشاع ردیف سایر درآمدها قید شده که رقم آن در این سال برابر ۳۸۲۱۹۶۳۷ میلیون ریال است.[۱]

به عبارتی چیزی نزدیک به ۷۷ درصد درآمد بانک صادرات در ردیف «سایر درآمدها» قید شده است که مشخصا حاصل فعالیت بانکی نیست. درآمد کارمزد این بانک در این سال تنها ۵۲۲۳۴۴۳ میلیون ریال بوده که تنها ۱۶ درصد درآمد این بانک است. برای اینکه مشخص شود این درآمدها از کجا کسب شدند باید به سراغ یادداشت‌ها رفت. در بخش یادداشت‌ها بیشترین سهم در بخش «سایر درآمدها» به بخش درآمدهای متفرقه اختصاص دارد.[۲]

در بخش «درآمدهای متفرقه» بیشترین سهم به ترتیب به فروش نیروگاه منتظر القائم و بعد به درآمد حاصل از عملکرد این نیروگاه اختصاص دارد.[۳]

مبلغ ۲۳۳۳ میلیارد ریال مربوط به عملکرد نیروگاه منتظر القائم نیز ناشی از فروش برق به مبلغ ۴۴۱۳ میلیارد ریال پس ازکسر هزینه‌ها تا تاریخ قبل از واگذاری بوده است.[۴] این یعنی بالغ بر ۷۷ درصد درآمد این بانک از فعالیت غیربانکی و شرکت‌داری حاصل شده است.

خریدار نیروگاه منتظر القائم چه کسی بوده؟ شرکت سرمایه گذاری خوارزمی از اعضای هیات مدیره بانک صادرات.[۵]

سایر بانک‌های بورسی

پس از بانک صادرات که در زمینه درآمدهای غیرعملیاتی رتبه اول را دارد بانک حکمت ایرانیان قرار دارد که وابسته به ارتش ج.ا.ا است. مجموع درآمد‌های این بانک برابر ۱۱۰۵۴۹۶ میلیون ریال در سال ۱۳۹۲ بوده که ۸/۵۷ درصد آن به ردیف «سایر درآمدها» اختصاص داشته است.[۶]

بانک دی وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران نیز بالغ بر ۲/۴۹ درصد از درآمد ۲۸۷۶۶۴۱ میلیون ریالی خود را از محل «سایر درآمدها» تامین کرده است.[۷]

اما بانک تجارت که ۴۵ درصد سهام آن متعلق به سهام عدالت است. جمع درآمد‌های این بانک در سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۵۲۷۰۵۵۷۲ میلیون ریال بوده است و ۱/۴۵ درصد از درآمدهای خود را از محل «سایر درآمدها» تامین کرده است.[۸]

برای دیدن جدول در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

به بانک ملت بپردازیم. این بانک نیز که تامین اجتماعی از طریق سرمایه گذاری صبا از جمله سهامداران عمده آن به‌شمار می‌رود «سایر درآمدها» در صورت سود و زیان تلفیقی این بانک سهم ۱۸ درصدی از مجموع درآمدها را به خود اختصاص داده است.[۹]

بانک سینا که سهامداران عمده آن را بنیاد مستضعفان و بنیاد علوی تشکیل می‌دهند نزدیک ۶/۱۶ درصد از درآمدهای خود را از طریق ردیف سایر درآمدها تامین کرده است و با ۱۲۵۴۷۶۷ میلیون ریال در این ردیف جمع درآمد ۷۵۷۳۳۸۳ میلیون ریالی را رقم زده است.[۱۰]

سهم ردیف سایر درآمدها در صورت مالی بانک سامان چیزی نزدیک به ۷/۱۰ درصد است.[۱۱] درآمد ۹۵۷۸۷۸۱ میلیون ریالی بانک سرمایه نیز شامل ۴۶۲۱۲۵ میلیون ریال ردیف «سایر درآمدها» است که ۸/۴ درصد درآمدهای آن را تشکیل داده است.[۱۲]

سایر درآمد‌ها سهم ۷/۴ درصدی از مجموع درآمدهای ۲۲۳۷۸۹۵۲ میلیون ریالی بانک پاسارگاد دارد اما ردیف «سایر درآمدها» سهم ۴/۴ درصدی از جمع درآمدهای بانک جدید‌التاسیس ایران‌زمین را به خود اختصاص داده است.[۱۳]

بانک کارآفرین در سال گذشته جمعا ۵۶۴۲۴۷۱ میلیون ریال درآمد داشته که سهم ردیف «سایر درآمدها» در صورت مالی آن ۱/۴ درصد است.[۱۴] پست بانک با درآمد ۲۸۱۵۷۱۴ میلیون ریالی در ردیف «سایر درآمدها» رقم ۹۳۳۹۸ میلیون ریال را ذکر کرده که حاکمی از سهم ۳/۳ درصدی آن ردیف است.[۱۵]

اما بانک اقتصاد نوین از جمله اولین بانک‌های خصوصی ایران با درآمدی بالغ بر ۱۰۷۴۰۰۴۲ میلیون ریال عدد ۳۴۳۳۹۶ میلیون ریال را در ردیف سایر درآمدهای خود ذکر کرده که سهم ۲/۳ درصدی را نشان می‌دهد.[۱۶] در پایان سهم سایر درآمدها از مجموع درآمدهای بانک انصار دو درصد است.[۱۷]

مشاهده می‌شود که در بین بانک‌های بررسی شده در اینجا (بجز بانک گردشگری که سال مالی آن با سایر بانک‌ها متفاوت است) میانگین سهم ردیف «سایر درآمد‌ها» از مجموع درآمد‌ها نزدیک به ۵/۲۱ است.

نکته آنکه بانک‌هایی که سهم سایر درآمدهای آنها از مجموع درآمدهای آنها بیش از ۵۰ درصد است بانک‌های خاصی برای سهامداران به شمار می‌روند، چراکه این سهم بیانگر آن است که بانک قادر به تامین نیاز خود از طریق فعالیت بانکی نیست و بیش از ۵۰ درصد درآمدهای خود را از طریق فعالیت‌های غیربانکی، فروش دارایی‌ها یا شرکت داری تامین می‌کند.

توجه شود که بانک پارسیان بر خلاف سایر بانک‌ها ردیف سایر درآمدها و کارمزد خود را در صورت تلفیقی سود و زیان خود جدا نکرده و بنابراین امکان مقایسه با سایر بانک‌ها وجود نداشت.