۳۶ سال وحشت از آمریکایی‌ها و مذاکره در ضمیر رهبر ۸۶ ساله جمهوری اسلامی

13 آوریل 2025 بدون دیدگاه

رد کابوس مذاکره با آمریکایی‌ها که علی خامنه‌ای آنان را «باج‌خواه» می‌داند، در ۳۶ سال رهبری و در ۱۲۱ موضع‌گیری او، همواره پیدا بوده است. تحلیل محتوای اظهارات رهبر جمهوری اسلامی و وقایع این سال‌ها نشان می‌دهد مذاکره از دید او برای مدیریت چالش‌ها طراحی شده تا تعامل واقعی با آمریکا.

یک‌شنبه ۱۵ مرداد ۱۳۶۸، خامنه‌ای کارش را به عنوان دومین رهبر جمهوری اسلامی آغاز کرد و یک هفته پس از آغاز کار، در چهارمین دیدار رسمی‌ خود در تاریخ دوشنبه ۲۳ مرداد، با خانواده اسرا و مفقودین جنگ ایران و عراق دیدار کرد.

یکی از محورهای این دیدار، موضوع مذاکره با آمریکا بود. مذاکره‌ای که خامنه‌ای آن را مضحک و مسخره توصیف کرد و گفت: «چیزی از این خنده‌آورتر و مسخره‌تر نیست که آمریکا بیاید مذاکره با ملت ایران را ادعا کند و برای آن شرط قرار بدهد.»

او ادامه داد: «ملت ایران چه احتیاجی به ارتباط و مذاکره با شما دارد؟ چه کسی در نظام جمهوری اسلامی با شما مذاکره کرده است؟ مذاکره‌ ما با آمریکا همین است که در تریبون‌های عمومی، به سردمداران آن کشور هشدار می‌دهیم و نهیب می‌زنیم …. ما امروز هم مثل گذشته می‌گوییم: رابطه با آمریکا را نمی‌خواهیم.»

در آن دیدار، خامنه‌ای مذاکره با آمریکا را مشروط به جبران خاطره سقوط هواپیما (شلیک اشتباه ناو یو اس اس وینسنس به پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ ایران‌ایر به مقصد دبی، در تیر‌ماه ۱۳۶۷، هم‌زمان با جنگ نفت‌کش‌ها) و آزاد کردن دارایی‌های مسدود شده ایران در آمریکا، دانست.

اکنون در فروردین‌ ۱۴۰۴، نزدیک به ۳۵ سال و هشت ماه از آغاز رهبری خامنه‌ای و آن دیدار گذشته است. بررسی تمام ۱۱۹ سخنرانی، خطبه نماز جمعه و دیدارهای خامنه‌ای به‌علاوه دو نامه طی این سال‌ها نشان می‌دهد در این مدت، رویکرد خامنه‌ای به مذاکره با آمریکا تقریبا همان است که روز اول بود.

از طرف دیگر، آمریکا طی این سال‌ها نه تنها دارایی‌های ایران را آزاد نکرده است بلکه چندین دور تحریم جدید علیه جمهوری اسلامی و مقامات آن وضع کرده است، با ایجاد اجماع بین‌المللی، دسترسی جمهوری اسلامی را به بسیاری از خدمات حیاتی (نظیر سوئیفت) قطع کرده است و در دوره پیشین ریاست جمهوری دونالد ترامپ، به طور مستقیم قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس و منصوب خامنه‌ای را هم هدف قرار داده است.

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

وحشت عمیق خامنه‌ای از مذاکره با آمریکا و نتایج آن

داده‌های استخراج شده از ۱۲۱ مورد موضع‌گیری و اظهار نظر خامنه‌ای در بازه زمانی ۱۳۶۸ تا ۱۴۰۴ و تحلیل محتوای کمی و کیفی، نشان می‌دهد از مجموع ۳۱ نتیجه ثبت‌شده در رابطه با «نتیجه مذاکره» در دیدگاه خامنه‌ای، ۳۹ درصد به «تحمیل» با کلید‌واژه‌های «تحمیل، تسلیم، طلبکاری، فشار، باج‌دهی، تهدید، تحریم کورتر، اخلال، دشمنی بیشتر و ضربه» اشاره دارد که نشان‌ می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی به این‌که مذاکره با آمریکا به فشار و اجبار منجر می‌شود، باور عمیق دارد.

۲۶ درصد از نتایج به گروه «ضرر» با کلید‌واژه‌های «ضرر، خسارت محض، سم مهلک، سم مضاعف، زیان، خیانت و دخالت» اشاره دارد که بیانگر باور رهبر جمهوری اسلامی به ضرر در مذاکره با آمریکاست.

۱۳ درصد نیز به «نفوذ» اختصاص یافته، با کلید‌‌واژه‌های «تسلط، جاسوسی، نفوذ و بی‌اعتمادی» که اوج آن پس از امضای سند برجام است.

این داده‌ها بیانگر آن است که از نگاه خامنه‌ای، در وهله اول، مذاکره با آمریکا با هدف تحمیل فشار و اجبار انجام می‌شود که در آن جمهوری اسلامی ضرر خواهد کرد و اگر مانند برجام به نتیجه‌ای برسد، او نگران نفوذ و تسلط آمریکایی‌هاست.

داده‌ها نشان می‌دهند به اعتقاد رهبر جمهوری اسلامی، مذاکره با آمریکا فرآیندی پرریسک است که به احتمال بالا، به نفوذ سیاسی آمریکا و ضرر در منافع حکومت ایران منجر خواهد شد.

افزون بر این، تکرار گروه «فریب» با کلید‌واژه‌های «فریب، بی‌نتیجه، غیرقابل اعتماد، خدعه، خنجر، بی‌فایده، ناموفق، نقض عهد، معامله و وسوسه» که سهم ۱۹ درصدی از اظهارات خامنه‌ای راجع به نتیجه مذاکرات دارد و در سال‌های پرتنش مانند ۱۳۹۸ برجسته است، نشان‌دهنده باور به «عدم صداقت و غیرقابل اعتماد بودن آمریکا در مذاکرات» است.

در مجموع، دیدگاه رهبر جمهوری اسلامی به نتایج مذاکره با آمریکا منفی و همراه با نگرانی از تحمیل، ضرر و نفوذ است.

حتی در دوره‌های ملایم‌تری مانند سال ۱۳۷۷، بی‌اعتمادی عمیق او در گروه «سلطه و نفوذ» با کلید‌واژه‌های «تسلط، جاسوسی، نفوذ و بی‌اعتمادی» مشهود است.

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

هویت آمریکا در قالب مذاکرات در نگاه خامنه‌ای

داده‌ها نشان می‌دهند نگاه رهبر جمهوری اسلامی به هویت سیاسی و اخلاقی آمریکایی‌ها به‌شدت خصمانه و منفی است.

از مجموع ۱۲۸ صفت ثبت‌شده، ۳۲ درصد آن‌ها «سلطه‌گری»، با کلید‌واژه‌های «مستکبر، استکبار، استکباری، متکبر، سلطه‌طلب، زیاده‌طلب، تحمیل‌گر، قلدر، پررو، سیطره‌طلب، ابرقدرت، دیکتاتورمآب، مستبد، دیکتاتور، زورمند، باج‌خواه، سلطه‌گر، متجاوز، اتمّ مصادیق استکبار، غدّار، باج‌خواهی و هارت‌وهورت» توصیف شده است.

۱۸ درصد آن‌ها را هم در گروه «دشمنی» با کلیدواژه‌های «دشمن، خصومت‌ورز، خباثت‌آلود، عناد‌آمیز، تهدیدکننده، تعرّض‌کننده، نابودگر، جنگ‌طلب، خصمانه، فضیلت‌ستیز و بشریت‌ستیز» توصیف کرده است.

این همه بیانگر یک باور ساختاری به آمریکا به‌عنوان یک دشمن «سلطه‌جو» است. این نگاه خامنه‌ای در تمام دوره‌ها ثابت بوده اما در سال‌های پرتنش مانند ۱۳۷۹ و ۱۳۹۴ به اوج خود رسیده است.

گروه «فریب» با کلید‌واژه‌های «فریب‌کار، دروغ‌گو، خدعه‌گر، غیرقابل اعتماد، نقض‌عهد، بدعهد، حیله‌گر، متقلب، دبه‌کار، غیر شریف، نقض‌کننده، بی‌صداقت، موذی، بد معامله، مفتضح، تحقیرآمیز و بدحساب» با ۱۵ درصد در دوره‌های مذاکره، مانند ۱۳۹۲ و ۱۳۹۸، پررنگ است که نشان می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی، آمریکایی‌ها را غیرقابل اعتماد می‌داند.

گروه‌ «ظلم» با کلیدواژه‌های «ظالم، جنایت‌کار، طمع‌ورز، غارتگر، سودجو، وحشی، تروریست، خونین، ناجوانمرد، وقیح، متهتک (به معنی مرد پرده دریده)، ناقض حقوق بشر، مظهر ظلم، عقب‌مانده‌ساز، فشارآور، خون‌ریز و ویرانگر» با ۱۲.۵ درصد در رتبه بعدی قرار دارد.

گروه «فساد» با کلیدواژه‌های «شیطان، نابکار، فساد برانگیز، خبیث، فاسد، دزد، مفسد، بی‌انصاف، پلید، روانی، فرعونی، ضد بیداری، ضد اسلام، تکبر و گستاخی: گستاخ، بددهن، بی‌ادب، مغرور، کم‌خرد، بی‌حکمت، بداخلاق، تند، خشن، قیم‌مآب، غلط زیادی و غیرمنطقی» با ۹ درصد پس از گروه «ظلم» قرار گرفته است.

این توصیفات بیانگر یک نگاه اخلاقی منفی به آمریکایی‌ها در قالب مذاکرات است؛ نگاهی که آمریکا را قدرتی «ظالم و فاسد» معرفی می‌کند.

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

روند و الگوی گفتمانی

بررسی روند گروه‌های صفت‌ آمریکایی‌ها در مذاکرات و پیش‌بینی و اظهار نظر درباره نتایج، نشان می‌دهد که نگاه رهبر جمهوری اسلامی در دوره‌های مذاکره مانند ۱۳۹۲و ۱۳۹۴ و تنش‌های شدید مانند ۱۳۹۸ منفی‌تر می‌شود.

در سال ۱۳۹۴، پس از امضای برجام، گروه صفت‌های «نفوذ» و در بخش نتایج، گروه‌های «ضرر» و «نفوذ» به اوج می‌رسند که بیانگر ترس از نفوذ و ضرر پس از مذاکرات است.

در سال ۱۳۹۸، پس از هدف قرار گرفتن سلیمانی، صفت گروه «فریب» برای آمریکایی‌ها در قالب مذاکرات غالب شده است که نشان می‌دهد خامنه‌ای احساس زیان‌دیدگی داشته است.

برجسته شدن صفات فریب در هر دو گروه نتیجه مذاکرات و صفات آمریکایی‌های دخیل در مذاکرات، نشان‌دهنده بی‌اعتمادی عمیق به نیات آمریکایی‌ها نیز به شمار می‌رود.

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

ایدئولوژی عمیق و ضمیر ضدآمریکایی خامنه‌ای

داده‌ها نشان می‌دهند نگاه رهبر ۸۶ ساله جمهوری اسلامی به مذاکره با آمریکا و هویت آمریکایی‌ها در مذاکرات، ریشه در یک ایدئولوژی عمیق ضدآمریکایی دارد که از تجربه‌های تاریخی او و نیازهای سیاسی داخلی‌اش به ویژه «بسیج افکار عمومی و حفظ مشروعیت نظام» تغذیه می‌شود.

این نگاه در طول ۳۶ سال ثابت مانده و حتی در دوره‌های ملایم‌تر مانند ۱۳۷۷ نیز بی‌اعتمادی عمیق مشهود است.

افزایش صفت‌های گروه‌های «فریب» و «نفوذ» در دوره‌های مذاکره (مانند ۱۳۹۴) نشان می‌دهد که از نگاه او، مذاکره ابزاری برای نفوذ و تحمیل است نه راهی برای حل مشکلات.

این دیدگاه با واقعیات تاریخی مانند خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ نیز تقویت شده اما دارای یک جزء ایدئولوژیک قوی است که مانع از تغییر اساسی در این رویکرد می‌شود.

این الگوها بیانگر آن هستند که گفتمان خامنه‌ای بیشتر برای مدیریت چالش‌های داخلی و منطقه‌ای طراحی شده تا تعامل واقعی با آمریکا

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

الگوی واکنش خامنه‌ای پس از نامه‌ ترامپ با کدام سال‌ها مطابقت دارد؟

تحلیل محتوای اظهارات سخنرانی‌های خامنه‌ای در ۱۸ و ۲۲ اسفند ۱۴۰۳ و اول فروردین ۱۴۰۴ که پس از انتشار خبر ارسال نامه ترامپ انجام شد و مقایسه آن‌ها با داده‌های استخراج‌شده سخنرانی‌های او پس از آغاز رهبری در بازه زمانی ۱۳۶۸ تا پیش از نامه ترامپ، بیشترین همخوانی را با سال ۱۳۷۹ نشان می‌دهد.

تاکید بر گروه‌های «دشمنی» با کلید‌‌واژه‌های «دشمن، خصومت‌ورز، خباثت‌آلود، عناد‌آمیز، تهدیدکننده، تعرض‌کننده، نابودگر، جنگ‌طلب، خصمانه، فضیلت‌ستیز و بشریت‌ستیز» و «ظلم» با کلید‌واژه‌های «ظالم، جنایت‌کار، طمع‌ورز، غارتگر، سودجو، وحشی، تروریست، خونین، ناجوانمرد، وقیح، متهتک، ناقض حقوق بشر، مظهر ظلم، عقب‌مانده‌ساز، فشارآور، خون‌ریز و ویرانگر» در هر دو مقطع و همچنین نگاه منفی به نتایج مذاکره (گروه‌های تحمیل و ضرر)، نشان‌دهنده تداوم یک گفتمان خصمانه و بی‌اعتماد به آمریکاست که در سال ۱۳۷۹ با آغاز دوره جورج دبلیو. بوش و طرح «محور شرارت» در دی‌ ماه ۱۳۸۰ شدت یافته بود.

این سه اظهار نظر، با سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۴ نیز مشابهت‌های بالایی دارد.

روی تصویر کلیک کنید

روی تصویر کلیک کنید

اوج و فرود سخنرانی‌ها

از مجموع ۱۲۱ مورد بررسی شده، ۱۱۹ مورد سخنرانی خامنه‌ای بوده و دو مورد نامه‌های او (نامه درباره الزامات اجرای برجام و بیانیه گام دوم انقلاب).

بیشترین تعداد سخنرانی‌ها به دیدارها با دانش‌آموزان و دانشجویان به مناسبت سالروز تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳ آبان با ۱۶ مورد، سخنرانی نوروزی اول فروردین در مشهد با ۱۰ مورد، دیدار با فرماندهان نظامی با ۹ مورد، خطبه‌های نماز جمعه با هشت مورد و دیدار با «کارگزاران نظام» با هفت مورد اختصاص دارد.

دیدارهای خاص مانند دیدار با مردم قم به مناسبت ۱۹ دی با هفت مورد و دیدار با کارگران و معلمان با پنج مورد نیز پرتکرار بوده‌اند.

رهبر جمهوری اسلامی همچنین در دو دیدار خارجی، یکی با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه و دیگری با شینزو آبه، نخست‌وزیر فقید ژاپن، درباره مذاکره با آمریکا سخن گفته است.

تعداد سخنرانی‌ها، صرف‌نظر از محتوا، در مقاطعی افزایش یافته که با وقایع سیاسی داخل ایران، آمریکا و منطقه رابطه معناداری داشته‌اند.

۱۳۷۱: در این سال، دوره ریاست‌جمهوری جورج اچ. دبلیو. بوش (بوش پدر) رو به پایان بود. پس از جنگ خلیج فارس در دی‌ ۱۳۶۹، حضور نظامی آمریکا در منطقه تقویت شده و تهدیدات منطقه‌ای افزایش یافته بود. مشکلات اقتصادی پس از جنگ ایران و عراق نیز در داخل کشور پررنگ بود. ۱۲ آبان ۱۳۷۱، بیل کلینتون از حزب دموکرات در انتخابات پیروز شد و از اول بهمن‌ ماه ۱۳۷۱ کارش را آغاز کرد.

در سال ۱۳۷۱، چهار صفت برای آمریکا ثبت شده است: سه مورد سلطه‌گری و یک مورد ظلم.

این صفت‌ها نشان‌دهنده نگاه تقابلی به آمریکا با تاکید بر رفتار سلطه‌جویانه و ظالمانه است که با حضور نظامی آمریکا پس از جنگ خلیج فارس و تحریم‌های آن زمان همخوانی دارد.

در همین سال، هیچ صفتی مانند سال‌های پیش، برای نتایج مذاکره ثبت نشده است. این می‌تواند نشان‌دهنده عدم تمرکز روی مذاکرات در سخنرانی‌های این سال باشد که احتمالا به دلیل اولویت بازسازی پس از جنگ ایران و عراق و نبود مذاکره مستقیم با آمریکا بوده است.

از طرف دیگر می‌تواند به نگاه خنثی نسبت به مذاکره -و نه لزوما منفی- اشاره داشته باشد.

۱۳۷۷: بیل کلینتون سیاست مهار دوگانه را علیه ایران دنبال می‌کرد. تحریم‌های بی‌سابقه چون قانون «ILSA» وضع شد و هم‌زمان، جمهوری اسلامی و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم در مذاکرات شش‌به‌علاوه‌دو برای حل بحران افغانستان حضور داشتند.

در ایران، تنش‌های داخلی دوره اصلاحات محمد خاتمی، به‌ویژه پس از افشای قتل‌های زنجیره‌ای در پاییز ۱۳۷۷، بالا گرفت. خاتمی در این سال پیشنهاد «گفت‌وگوی تمدن‌ها» را در سازمان ملل متحد، در شهریور ماه مطرح کرد.

سال ۷۷، چهار صفت برای آمریکا ثبت شده است: سه مورد سلطه‌گری و یک مورد در گروه سایر (مداخله‌گر).

نبود صفت‌های تند مثل دشمنی و ظلم نشان‌دهنده لحن نسبتا ملایم‌تر است که با مطرح شدن گفت‌وگوی تمدن‌ها از سوی خاتمی همخوانی دارد.

درباره نتیجه مذاکره، تنها یک مورد «سلطه و نفوذ» ثبت شده است. این نتیجه نشان‌دهنده بی‌اعتمادی به مذاکرات (مثل مذاکرات شش‌به‌علاوه‌دو برای حل بحران افغانستان) و نگرانی از نفوذ آمریکاست اما لحن آن نسبتا محتاط است.

۱۳۷۹: از ابتدای بهمن ۱۳۷۹، دوره ریاست‌جمهوری جورج دبلیو. بوش (بوش پسر) آغاز شد. او با طرح بحث «محور شرارت»، عنوانی که او برای توصیف جمهوری اسلامی استفاده می‌کرد، در دی‌ماه ۱۳۸۰، حس تهدید را در ایران بالا برد.

در داخل، تنش‌های دوره اصلاحات، به‌ویژه پس از پیروزی اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس ششم در بهمن ماه ۱۳۷۸ ادامه داشت.

در سال ۱۳۷۹، هشت صفت برای آمریکا ثبت شده است: سه مورد دشمنی، سه مورد سلطه‌گری و دو مورد ظلم.

این صفت‌ها نشان‌دهنده نگاه خصمانه و تقابلی شدید به آمریکاست که با شروع دوره جورج دبلیو. بوش در بهمن ۱۳۷۹ و طرح «محور شرارت» در دی‌ ۱۳۸۰ همخوانی دارد.

همچنین دو نتیجه مذاکره ثبت شده است: یک مورد تحمیل و یک مورد ضرر. این نتایج نشان‌دهنده نگاه منفی به مذاکرات و ترس از فشار و ضرر است که با افزایش تنش‌ها پس از محور شرارت سازگار است.

۱۳۸۶: در فروردین ۱۳۸۶، قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت تحریم‌های جدیدی علیه جمهوری اسلامی وضع کرد. حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان، همراه با سیاست‌های تهاجمی محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهوری وقت ایران در موضوع هسته‌ای، تنش‌ها را افزایش داد.

در این سال، شش صفت برای آمریکا ثبت شده است: سه مورد سلطه‌گری، یک مورد دشمنی، یک مورد ظلم و یک مورد فساد.

این صفت‌ها نشان‌دهنده نگاه خصمانه و نگرانی از رفتار سلطه‌جویانه آمریکاست که با قطعنامه ۱۷۴۷ در فروردین‌ ماه ۱۳۸۶ و حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان همخوانی دارد.

همچنین یک نتیجه مذاکره که به ضرر اشاره دارد ثبت شده است.

این نتایج نشان‌دهنده ترس از ضرر در مذاکرات است که با فشارهای هسته‌ای و تحریم‌های جدید در این سال سازگار است.

۱۳۸۹: بهار عربی در ۲۶ آذر ۱۳۸۹ با اعتراضات تونس آغاز شد و به سرعت به دیگر کشورهای منطقه گسترش یافت. این اعتراضات در حالی فراگیر می‌شد که در ایران همچنان اعتراضات موسوم به جنبش سبز که از سال ۱۳۸۸ آغاز شده بود، ادامه داشت.

این تحولات منطقه‌ای، همراه با ترور برخی دانشمندان هسته‌ای از جمله مجید شهریاری در آذر ۱۳۸۹، برای جمهوری اسلامی تهدید‌آمیز تلقی می‌شد.

در این سال، پنج صفت برای آمریکا ثبت شده است: یک مورد سلطه‌گری، یک مورد دشمنی، یک مورد فریب، یک مورد ظلم و یک مورد فساد.

این صفت‌ها نشان‌دهنده نگاه تقابلی و بی‌اعتمادی به آمریکاست که با تحریم‌های جدید مانند قطعنامه ۱۹۲۹ در خرداد ماه ۱۳۸۹ و هدف قرار گرفتن دانشمندان هسته‌ای از جمله مجید شهریاری در آذر ۸۹ همخوانی دارد.

از سویی، دو نتیجه مذاکره نیز در این سال ثبت شده است: یک مورد تحمیل و یک مورد ضرر. این نتایج نشان‌دهنده نگرانی از فشار و ضرر در مذاکرات است که با تحولات منطقه‌ای از جمله بهار عربی و فشارهای هسته‌ای سازگار است.

۱۳۹۲: باراک اوباما در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۰ نامه‌هایی برای بهبود روابط به خامنه‌ای ارسال کرد اما تحریم‌های بی‌سابقه‌ای تا آن زمان مانند تحریم بانک مرکزی در دی ۱۳۹۰ هم وضع کرد.

در ایران، حسن روحانی با شعار رفع تنش‌های هسته‌ای در انتخابات خرداد ۱۳۹۲ پیروز شد و مذاکرات هسته‌ای در مهر ماه همان سال آغاز و نهایتا به برجام منجر شد. بنابراین جهش تعداد سخنرانی‌ها در این سال، طبیعی به نظر می‌رسد.

در این سال، ۱۲ صفت برای آمریکا ثبت شده است: سه مورد فریب، دو مورد دشمنی، چهار مورد سلطه‌گری و دو مورد تکبر.

این صفت‌ها نشان‌دهنده بی‌اعتمادی و نگاه تقابلی به آمریکاست که با شروع مذاکرات هسته‌ای در مهر ۱۳۹۲ و تحریم‌های بی‌سابقه از جمله تحریم بانک مرکزی همخوانی دارد.

همچنین دو نتیجه مذاکره ثبت شده است: یک مورد تحمیل و یک مورد نفوذ. این نتایج نشان‌دهنده نگرانی از فشار و نفوذ در مذاکرات است که با فضای محتاطانه شروع مذاکرات هسته‌ای سازگار است.

۱۳۹۴: در تیر ۱۳۹۴، برجام امضا شد و بحث‌های داخلی درباره آن بالا گرفت.

در منطقه، جنگ داعش از ۱۳۹۳ شدت یافته بود و حضور سپاه قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، با فرماندهی قاسم سلیمانی در سوریه و عراق افزایش داشت. همچنین، جنگ یمن از سال ۱۳۹۴ با ائتلاف سعودی و حمایت ایران از حوثی‌ها، تنش‌های منطقه‌ای را تشدید کرد.

در این سال، در ۱۷ واکنش خامنه‌ای، ۲۵ صفت برای آمریکا ثبت شده است: پنج مورد دشمنی، چهار مورد فریب، چهار مورد سلطه‌گری، دو مورد نفوذ، سه مورد ظلم، سه مورد فساد، دو مورد تکبر و دو مورد ضعف.

این صفت‌ها نشان‌دهنده اوج نگاه خصمانه و بی‌اعتمادی به آمریکاست که با امضای برجام در تیر ۱۳۹۴ و نگرانی از نفوذ پس از آن همخوانی دارد.

شش مورد برای نتیجه مذاکره نیز ثبت شده است: دو مورد تحمیل، دو مورد ضرر و دو مورد نفوذ.

این نتایج نشان‌دهنده نگاه منفی و ترس شدید از نفوذ و ضرر در مذاکرات است که با بحث‌های داخلی پس از برجام سازگار است.

۱۳۹۸: دونالد ترامپ در اردیبهشت ۱۳۹۷ از برجام خارج شد و سیاست فشار حداکثری را آغاز کرد. در دی ماه ۱۳۹۸، قاسم سلیمانی با دستور مستقیم او کشته شد.

در داخل نیز اعتراضات آبان ۱۳۹۸ به شدت سرکوب شد.

در این سال جمعا ۱۳ صفت برای آمریکا ثبت شده است: چهار مورد فریب، چهار مورد سلطه‌گری، یک مورد دشمنی ، دو مورد ظلم، یک مورد فساد و یک مورد تکبر.

این صفت‌ها نشان‌دهنده بی‌اعتمادی و تقابل با آمریکاست که با خروج آمریکا از برجام و هدف قرار گرفتن سلیمانی همخوانی دارد.

همچنین پنج نتیجه مذاکره ثبت شده است: دو مورد فریب، یک مورد تحمیل، یک مورد ضرر و یک مورد نفوذ.

این نتایج نشان‌دهنده نگاه منفی و بی‌اعتمادی شدید به مذاکرات است که با فشار حداکثری آمریکا سازگار است.

۱۴۰۰: با پایان دوره ترامپ و آغاز دوره جو بایدن در بهمن ۱۳۹۹، مذاکرات احیای برجام در دولت ابراهیم رئیسی از آذر ۱۴۰۰ از سر گرفته شد.

در سال ۱۴۰۰، پنج صفت برای آمریکا ثبت شده است: دو مورد فریب، دو مورد سلطه‌گری و یک مورد تکبر. این صفت‌ها نشان‌دهنده بی‌اعتمادی و نگاه محتاطانه به آمریکاست که با شروع مذاکرات احیای برجام در دوره ریاست‌جمهوری بایدن همخوانی دارد.

همچنین سه نتیجه مذاکره ثبت شده است: دو مورد تحمیل و یک مورد ضرر. این نتایج نشان‌دهنده نگرانی از فشار و ضرر در مذاکرات است که با فضای مذاکرات احیای برجام سازگار است.

۱۴۰۲: اعتراضات پس از قتل مهسا ژینا امینی در شهریور ۱۴۰۱ تا سال ۱۴۰۲ ادامه یافت. دولت رئیسی در تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی در شهریور ۱۴۰۲ موفقیت‌هایی داشت اما حملات هفتم اکتبر (برابر ۱۵ مهر ماه ۱۴۰۲) و تنش‌های منطقه‌ای، اوضاع را پیچیده کرد.

در این سال تمرکز مخاطبان خامنه‌ای از آمریکا به سمت اسرائیل تغییر کرد.

در سال ۱۴۰۲، چهار صفت برای آمریکا ثبت شده است: یک مورد دشمنی، یک مورد سلطه‌گری، یک مورد ظلم و یک مورد فساد.

این صفت‌ها نشان‌دهنده نگاه تقابلی به آمریکاست که با تنش‌های منطقه‌ای و ادامه فشارهای اقتصادی همخوانی دارد.

تنها یک نتیجه مذاکره ثبت شده که آن هم ضرر است. این نتیجه نشان‌دهنده نگاه منفی و در عین حال محتاطانه و خنثی به مذاکرات است که با بن‌بست مذاکرات احیای برجام و تمرکز روی مسائل داخلی مانند اعتراضات سازگاری دارد.

۱۴۰۳: التهابات داخلی ادامه یافت و احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات آبان ۱۴۰۳، مقامات ایران را نگران کرد.

شرایط اقتصادی به دلیل تحریم‌ها وخیم‌تر شد و قیمت دلار در نیمه دوم سال به طور مکرر رکوردهای جدیدی ثبت کرد.

درگیری مستقیم با اسرائیل در عملیات «وعده صادق ۱ و ۲» نیز نگرانی از تقابل نظامی را بالا برد. مرگ پر‌ابهام رئیسی در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ و انتخاب پزشکیان در انتخابات هشتم تیر ۱۴۰۳ با شعار احیای گفت‌وگوها در امتداد برجام، فضای سیاسی ایران را ملتهب‌تر کرد.

در سال ۱۴۰۳، پنج صفت برای آمریکا ثبت شده است: دو مورد فریب، دو مورد سلطه‌گری و یک مورد تکبر. این صفت‌ها نشان‌دهنده بی‌اعتمادی و نگاه محتاطانه به آمریکاست که با احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات و تنش‌های منطقه‌ای از جمله «وعده صادق ۱ و ۲» همخوانی دارد.

درباره نتیجه مذاکره یک مورد تحمیل و یک مورد فریب ثبت شده است.

این نتایج در کنار هم می‌تواند نشان‌دهنده تلاش برای مدیریت زمان و نگرانی از فشار در مذاکرات باشد که با بن‌بست مذاکرات و التهابات داخلی از جمله تغییر رییس‌جمهوری، سازگار است.


این مطلب در وب‌سایت ایران‌اینترنشنال، مورخ ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شد.

طی ۱۵ سال، تعداد مومنان پرداخت‌کننده زکات فطره نصف شده است

31 مارس 2025 بدون دیدگاه

از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳، طی حدود ۱۵ سال، میزان زکات جمع‌آوری‌شده در کشور به قیمت ثابت، به‌طور میانگین ۶۰ درصد کاهش یافته است. همچنین تعداد کسانی که زکات پرداخت کرده‌اند نیز نصف شده است. از سویی در سال ۱۴۰۴، برای نخستین بار، نرخ زکات به‌صورت استانی تعیین شده است.

آن دسته از شیعیان مومنی که به شرعیات پایبند هستند و توانایی مالی دارند (و خودشان از کسی صدقه و کمک‌هزینه دریافت نمی‌کنند)، در عید فطر هر سال فطریه پرداخت می‌کنند. بسیاری از مومنان، زکات فطریه خود را در سال‌های گذشته به صندوق‌هایی که کمیته امداد در محل برگزاری نماز عید فطر قرار می‌داد، پرداخت می‌کردند.

میزان زکات جمع‌آوری‌شده در کشور از یک سو نشان‌دهنده اعتماد پرداخت‌کنندگان زکات به جمهوری اسلامی است و از سوی دیگر، می‌توان با در نظر گرفتن مجموع فطریه جمع‌آوری شده در هر سال، تعداد مومنانی که به جمهوری اسلامی اعتماد داشته‌اند را برآورد کرد.

بررسی اخبار از سال ۱۳۸۷ نشان می‌دهد که در آن سال حدود ۱۳ میلیون و ۴۱۵ هزار فقره زکات فطره به جمهوری اسلامی پرداخت شده بود. این عدد با کاهشی ۴۵ درصدی به حدود هفت میلیون و ۳۷۷ هزار فقره در سال ۱۴۰۳ رسیده است. در واقع، تقریباً نصف شده است. از سوی دیگر، مقدار زکات جمع‌آوری‌شده نیز به قیمت ثابت، با احتساب نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی، ۴۴ درصد و با احتساب نرخ دلار آزاد، ۷۶ درصد کاهش یافته است.

سال ۱۳۸۷: حدود ۵۷ میلیون دلار، حدود ۱۳/۵ میلیون فقره

۲۸ شهریور ماه ۱۳۸۸، منصور قمشه، مدیر کل وقت دفتر سرپرستی کمیته امداد در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد در عید فطر سال ۱۳۸۷، این سازمان در کل کشور ۵۵ میلیارد تومان فطریه جمع‌آوری کرده است. 

بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت مرکز آمار جمهوری اسلامی، عدد شاخص کل، که مبنای رسمی محاسبات رسمی تغییرات ارزش ریال است، در مهرماه سال ۱۳۸۷، که عید فطر در آن تاریخ بود، حدودا روی عدد ۸ بود. 

طبق آخرین اعلام مرکز آمار در پایان اسفند ماه ۱۴۰۳، عدد شاخص کل به ۳۱۵/۷۰ رسیده است. بر اساس رشد ۳۸۱۳ درصدی شاخص کل، ۵۵ میلیارد تومان مهرماه سال ۱۳۸۷، با احتساب نرخ رسمی تورم در جمهوری اسلامی، به قیمت فعلی چیزی حدود دو هزار و ۱۵۲ میلیارد تومان است. 

در همان زمان، نرخ دلار در بازار آزاد ۹۶۶ تومان بود. ۵۵ میلیارد تومان، حدودا، برابر ۵۷ میلیون دلار بود. هم اکنون که دلار در محدوده ۱۰۴ هزار تومان است، ارزش ۵۷ میلیون دلار حدودا برابر پنج هزار و ۹۲۱ میلیارد تومان است. 

در سال ۱۳۸۷، میانگین حداقل و حداکثر فطریه چهار هزار و ۱۰۰ تومان به ازای هر نفر بود. بر این اساس در آن سال حدود ۱۳/۵ میلیون نفر فطریه پرداخت کرده اند. 

سال ۱۳۹۷: حدود ۱۹/۳ میلیون دلار، حدود ۹/۳ میلیون فقره

پنجم اسفند ماه ۱۳۹۷، محمد سراب نشین، مدیر کل امور اجرایی زکات کشور در جریان یک همایش، اعلام کرد در عید فطر سال ۱۳۹۷ که در خردادماه بود، در کل کشور ۱۳۵ میلیارد تومان فطریه پرداخت شده است. در خردادماه آن سال، عدد شاخص کل کشور ۳۳/۱۵ بود، بر این اساس با احتساب تورم رسمی جمهوری اسلامی، فطریه آن سال به قیمت‌ امروز برابر یک‌هزار و ۲۸۶ میلیارد تومان است.

همچنین قیمت هر دلار در بازار آزاد خرداد ماه ۱۳۹۷، حدود  هفت هزار تومان بود، بر این اساس در عید فطر سال ۱۳۹۷، بیش از ۱۹ میلیون دلار فطریه جمع آوری شد. این رقم، در ایران ۱۴۰۴، با دلار ۱۰۴ هزار تومانی، برابر دو هزار میلیارد تومان است. 

میانگین فطریه سال ۱۳۹۷، شامل گندم و برج، حدود ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان بود، که این نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، حدود ۹/۳ میلیون نفر فطریه پرداخت کردند. 

 سال ۱۴۰۱: حدود ۲۰/۴ میلیون دلار، حدود ۷/۶ میلیون فقره

حبیب‌الله آسوده، معاون توسعه مشارکت‌های کمیته امداد آذرماه ۱۴۰۱ اعلام کرد در عید فطر آن سال که در اردیبهشت ماه بود، در کل کشور ۶۱۲ میلیارد تومان فطریه جمع آوری شده است. این رقم با احتساب نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی به قیمت امروز چیزی حدود یک‌هزار و ۶۱۳ میلیارد تومان است. 

دلار در اردیبهشت‌ماه آن سال حدود ۳۰ هزار تومان بود، بر این اساس فطریه ۶۱۲ میلیارد تومانی سال ۱۴۰۱، تقریبا ۲۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار بود. ۲۰/۴ میلیون دلار با نرخ فعلی چیزی برابر دو هزار و ۱۲۲ میلیارد تومان است. 

در سال ۱۴۰۱، میانگین فطریه بدل از گندم و برنج بین مراجع مختلف شیعه، حدود ۸۰ هزار تومان بود، این نشان می‌دهد در آن سال ۷/۶ میلیون نفر فطریه پرداخت کردند. 

سال ۱۴۰۳: ۱۳/۹ میلیون دلار، حدود ۷/۴ میلیون فقره

برای سال ۱۴۰۳، آمارهای متفاوتی از مجموع فطریه جمع‌آوری شده ارائه شده است. در این سال فطریه و کفاره از هم جدا نشد و جمع آنها اعلام شد. ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، حبیب‌الله آسوده، معاون توسعه مشارکت‌هایی مردمی کمیته امداد، مقدار جمع فطریه و کفاره عید فطر سال ۱۴۰۳ را ۸۲۴ میلیارد تومان اعلام کرد. تقریبا دو هفته بعد، حسن هرمز، مدیرکل امور اجرایی زکات کمیته امداد، نهم خرداد ماه سال ۱۴۰۳، مبلغ کل فطریه و کفاره جمع آوری شده عید فطر سال ۱۴۰۳ را ۹۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد. 

عید فطر سال گذشته مثل امسال، در فروردین ماه بود، اگر ۹۰۰ میلیارد تومان را مبنا قرار دهیم، این رقم بر اساس نرخ تورم رسمی جمهوری اسلامی، به قیمت‌های فعلی برابر یک‌هزار و ۲۰۷ میلیارد تومان است، چرا که عدد شاخص کل در فروردین ماه سال گذشته ۲۳۵/۴۸ بود و در اسفند ماه به ۳۱۵/۷ رسید. 

قیمت هر دلار آمریکا در فروردین ماه سال ۱۴۰۳، حدود ۶۵ هزار تومان بود. بر این اساس رقم فطریه عید فطر سال گذشته ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار آمریکا برآورد می‌شود. که این رقم به نرخ فعلی دلار آمریکا، برابر یک‌هزار و ۴۴۷ میلیارد تومان است. 

در سال گذشته، میانگین فطریه چیزی حدود ۱۲۲هزار تومان بود، این یعنی سال ۱۴۰۳، چیزی حدود ۷/۴ میلیون نفر فطریه پرداختند. 

متولی جمع‌آوری فطریه و محل خرج آن

در جمهوری اسلامی، تا سال ۱۳۹۰، سازمان «کمیته امداد امام خمینی» متولی اصلی جمع‌آوری فطریه بود. به مرور و به خصوص در دهه ۸۰ خورشیدی، میزان استقبال و اعتماد مردم به کمیته امداد کم، و در کنار این سازمان، نهادهایی مانند خیره‌ها، سازمان بهزیستی و.. به محلی برای جذب خیرات مردم تبدیل شدند. در چنین شرایطی در سال ۱۳۹۰، شورایی به نام «شورای زکات» تشکیل شد و بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی ۱۱ شخصیت حقوقی، از جمله رئیس کمیته امداد، نماینده ولی فقیه، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سراسر کشور، امامان جمعه مناطق، چند وزیر و… در آن عضو شدند. یکی از وظایف این شورا جمع‌آوری زکات فطره، یا فطریه از کل کشور است. با این وجود، همچنان کمیته امداد عملا بالاترین سهم در کنترل عواید زکات را در اختیار دارد. 

مشوق‌های اخذ حداکثری فطریه: از کارتخوان نانوایی‌ها، تا جدول استانی 

در سال ۱۴۰۴، رسانه‌های رسمی جدولی را از سوی مرکزی به نام «موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم» منتشر کردند که طبق آن سه نرخ متفاوت بر اساس فطریه بدل از گندم، برنج ایرانی و برنج خارجی برای ۳۱ استان کشور تعیین شده است. تا پیش از این، شیعیان مومن، بر اساس نظر مرجع تقلید خود صرفنظر از محل زندگی فطریه را پرداخت می‌کردند. 

در سال‌های اخیر نیز در طرحی، شورای زکات اعلام کرده است کارتخوان نانوایی‌ها نیز فطریه دریافت می‌کنند، در حالی که تا پیش از آن، بیشتر در مساجد و مصلی‌ها فطریه جمع‌آوری می‌شد. 

اختلاف زکات فطریه در این جدول، تا ۵۸ درصد اختلاف دارد. برای نمونه، فطریه بدل از گندم طبق این جدول در استان سیستان و بلوچستان ۸۷ هزار تومان تعیین شده، در حالی که همین فطریه در استان کهگیلویه و بویراحمد ۵۵ هزار و ۵۰۰ تومان درج شده است. 

نکته جالب اینکه در برخی استان‌های همجوار، نرخ‌های اعلامی به شدت با هم متفاوت است. در یک نمونه، فطریه بدل از گندم در قم ۸۲ هزار تومان تعیین شده، در اصفهان، همسایه جنوبی این استان همین قلم ۷۲ هزار تومان، در همسایه شرقی استان، سمنان ۸۲ هزار تومان و در همسایه غربی، استان مرکزی، فطریه بدل از گندم ۷۵ هزار تومان تعیین شده است. 

طبق رساله‌های توضیح المسائل مراجع شیعه، فطریه بر اساس قیمت هر خوراکی، شامل گندم و برنج تعیین می‌شود، اما به نظر می‌رسد در این جدول، فطریه به شکلی رقابتی تعیین شده است. 

محمدحسین فلاح‌زاده، رئیس مرکز موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم، با تاکید بر اینکه «این شیوه محاسبه، میزان پرداخت زکات فطره را واقعی‌تر کرده و امکان مشارکت حداکثری مردم را فراهم می‌کند»، گفت: «این اقدام با هدف تناسب بیشتر زکات فطره با شرایط اقتصادی و معیشتی هر منطقه صورت گرفته است»


این مطلب در وب‌سایت ایران‌اینترنشنال، مورخ ۱۱ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شد.

پاکسازی سپاه عمامه به سر خامنه‌‌ای در ۷ سال

28 مارس 2025 بدون دیدگاه

آخوندی تکیه‌زده به تفنگ؛ این تمام تصویر پدیده «نماز جمعه» و فراتر از آن، تشیع سیاسی مطلوب جمهوری اسلامی است که حدود نیم قرن در ایران قدرت را قبضه کرده است. امام جمعه مورد تأیید ولی‌فقیه، نماد تشیع سیاسی و سلاح نیز نماد قدرت است.

نمازهای جمعه در سال‌های اولیه تاسیس جمهوری اسلامی و پس از آن دوران جنگ هشت ساله در دهه ۶۰ شمسی، نسبتا پرطرفدار بود. در آن زمان، امامان جمعه هم عمدتا از دست‌اندرکاران انقلابی بودند، اما به مرور هم جنس و سابقه امامان جمعه تغییر کرد، هم مخاطبان آن کم‌تر شد.

این روزها نمازهای جمعه، بیشتر به جلسات توجیهی یک حزب می‌مانند که هر هفته، با حضور مقامات اداری، امنیتی و نظامی هر منطقه برگزار می‌شود. امامان جمعه، در نقش نمایندگان منطقه‌ای حزب، محتوایی که در بولتن‌های مخصوص هفتگی از شورای سیاست‌گذاری امامان جمعه برایشان ارسال می‌شود، برای تصمیم‌گیران منطقه‌ای تشریح می‌کنند.

یکی از نخستین کارهایی که علی خامنه‌ای پس از رسیدن به رهبری انجام داد، انتقال دبیرخانه امامان جمعه از قم به تهران، در کنار بیت خود بود. در ۳۵ سال رهبری، خامنه‌ای ساختار نمازهای جمعه کشور را دگرگون کرده، منصوبان خمینی را تقریبا به طور کامل پاکسازی کرده و آخوندهای جوانی را منصوب کرده که انقلاب سال ۱۳۵۷ را درک نکردند.

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد:

– ۸۵۰ امام جمعه در کشور وجود دارد.

– ۸۵ درصد امامان جمعه بعد از سال ۱۳۹۶ منصوب شدند.

–  در کل کشور به ازای هر شهرستان، ۲ امام جمعه منصوب شده است.

– شورای سیاست‌گذاری امامان جمعه، حتی برای مناطقی با جمعیت ۵۳۶ نفر نیز امام جمعه منصوب کرده است.

–  ۷۰ درصد امامان جمعه مراکز استان‌ها که بعد از سال ۱۳۹۶ منصوب شدند، سابقه حضور در نیروهای مسلح و جنگ سوریه داشتند.

– در بین نمایندگان ولی فقیه، تنها یک نفر از زمان خمینی باقی مانده است.

امامان قانونی و فراقانونی

امام جمعه رئیس شورای فرهنگ عمومی، شورای زکات و شورای گسترش فعالیت‌های قرآنی نیز به شمار می‌رود. هر یک از این نهادها گردش مالی مستقلی دارد. افزون بر این، امامان جمعه عضو هیات منصفه دادگاه مطبوعات، شورای مشارکت‌های مردمی بهزیستی، شورای آموزش و پرورش، «کمیته سامان ازدواج» و در مراکز استان‌ها، عضو هیات امنای استانی دانشگاه آزاد اسلامی هم هستند.

برخی از امامان جمعه، مانند امام جمعه اصفهان، وب‌سایتی راه‌اندازی کرده‌اند که حتی بخشی برای دریافت درخواست‌های مردمی دارد و ساختار عریض و طویل اداری برای خود تشکیل دادند که متشکل از معاونت‌های مختلف است.

امامان جمعه به طور مکرر با مقامات امنیتی، نظامی و اقتصادی استان‌ها دیدارهایی برگزار می‌کنند. حتی در سطح دور افتاده‌ترین شهرستان‌ها، تصاویر اخبار دیدار فرمانده انتظامی شهرستان با امام جمعه، در حالی که چند نظامی در حضور او متواضعانه نشسته اند چیز غریبی نیست؛ تصاویری که عمق قدرت آنها را در مناطق خود نشان می‌دهد.

برای نمونه هیات وزیران در سال ۱۳۷۰، در شرایطی که واردات خودرو به کشور ممنوع بود، تصویب کرد که یک دستگاه خودروی سواری برای امام جمعه بندر لنگه ترخیص شود. میرحسین موسوی، نخست‌وزیر وقت، در سال ۱۳۶۲ مجوز واردات اتوبوس را به امام جمعه لامرد داده بود. سال ۱۳۶۳، واگذاری ساختمان‌های دولتی ساخته شده پس از زلزله قیروکارزین، به شورایی با حضور امام جمعه قیر داده شده بود.

اعضای شورای مرکزی ائمه جمعه کشور، منتخب سمینار ائمه جمعه به پیشنهاد حسین‌علی منتظری۱۲ مهر ۱۳۶۱/برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

اعضای شورای مرکزی ائمه جمعه کشور، منتخب سمینار ائمه جمعه به پیشنهاد حسین‌علی منتظری
۱۲ مهر ۱۳۶۱/برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

دبیرخانه منصوب شورای مرکزی، ۳۰ آبان ۱۳۶۱/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

دبیرخانه منصوب شورای مرکزی، ۳۰ آبان ۱۳۶۱/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

پله پله تا تشکیل تریبون نماز جمعه

خمینی در تاریخ نهم مرداد ۱۳۶۳، با صدور حکمی دبیرخانه‌ای هفت نفره را برای نظارت بر کار امامان جمعه منصوب کرد.

به جز ابراهیم دشتی، تمام اعضای دبیرخانه قبلی که توسط شورای مرکزی منصوب شده بودند، در دبیرخانه‌ای که خمینی منصوب کرده بود، حضور داشتند.

بااین‌حال خمینی هاشم رسولی محلاتی، حسن صانعی و محمدرضا توسلی را به ترکیب دبیرخانه اضافه کرده بود.  توسلی مسئول دفتر و عضو ارشد بیت خمینی بود که مسئول برگزاری جلسات و ملاقات‌های خمینی به شمار می‌رفت.

اکبر هاشمی رفسنجانی گفته است که خامنه‌ای، رئیس‌جمهور وقت، در سال ۱۳۶۳ به این دبیرخانه اعتمادی نداشت. [۴]

اعضای دبیرخانه ائمه جمعه کشور، منصوب علی خامنه‌ای هفتم بهمن ۱۳۶۸/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

ابتدای رهبری خامنه‌ای

خمینی در دوران رهبری خود، نماز جمعه اقامه نمی‌کرد و نظرات خود را در سخنرانی‌های عمومی بیان می‌کرد. اما خامنه‌ای که پیش‌تر امام جمعه تهران و عضو اولین شورای مرکزی امامان جمعه بود، به‌خوبی با نقش نماز جمعه در جمهوری اسلامی آشنایی داشت. یکی از نخستین اقدامات او تغییر نام دبیرخانه، انتقال آن از قم به تهران در نزدیکی بیت خود، ایجاد ساختاری بروکراسیک جدید، استخدام نیروهای تازه و حذف اعضای منصوب‌شده در دوره خمینی بود.

میانه رهبری خامنه‌ای

اعضای شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه کشور، منصوب علی خامنه‌ای۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۵/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

اعضای شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه کشور، منصوب علی خامنه‌ای
۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۵/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

همچنین، خامنه‌ای رضا تقوی را به ریاست شورا منصوب کرد. تقوی از اعضای «جامعه روحانیت مبارز»، از قدیمی‌ترین تشکل‌های جریان راست سنتی بود. او از سال ۷۹ برای حدود دو دهه تا سال ۱۳۹۶، در این سمت باقی ماند. دوران ریاست تقوی همزمان با تضعیف هاشمی رفسنجانی و دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد بود. در این دوران، برخی امامان جمعه قدیمی که از زمان خمینی در سمت‌هایشان باقی مانده بودند، با خامنه‌ای اختلاف‌نظر داشتند.

از جمله جلال‌الدین طاهری، امام جمعه منصوب خمینی در اصفهان که در سال ۱۳۶۱ به عنوان یکی از پنج عضو شورا در کنار خامنه‌ای حضور داشت. وی در سال ۱۳۸۱ از سمت خود استعفا داد. در وقایع سال ۱۳۸۸ و برکناری هاشمی رفسنجانی از امامت جمعه تهران، همچنان تقوی رئیس شورا بود.

برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

بازآفرینی نماز جمعه

دوران جدید

نمایندگان ولی فقیه و امامان جمعه مراکز استان‌ها به تفکیک زمان انتصاب و سوابق / برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

نمایندگان ولی فقیه و امامان جمعه مراکز استان‌ها به تفکیک زمان انتصاب و سوابق / برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

نمایندگان خامنه‌ای در استان‌ها در دوره پاکسازی جدید که پس از دی‌ماه ۱۳۹۶ رخ داده، عمدتا دو گروه را هدف قرار داد. برخی از آنها از دوران خمینی در این سمت باقی مانده بودند و یا با جریان سیاسی مطلوب خامنه‌ای چندان همراهی نداشتند. از طرفی، نمایندگان قدیمی، که گاه تا ۳۶ سال در سمت‌های خود باقی مانده بودند، داخل استان‌ها بسیار قدرت گرفته و حاشیه‌های اقتصادی خود و خانواده‌شان در میان مردم محلی زبان‌زد شده بود.

برای نمونه زین‌العابدین قربانی، ۱۷ سال امام جمعه رشت و نماینده خامنه‌ای در استان گیلان بود. اواخر سال ۱۳۹۶، تجمعی از سوی خریداران مجتمعی به نام «آدینه» در رشت شکل گرفت. سازنده این مجتمع قربانی بود، معترضان اعلام کردند قربانی واحد‌های آنان را تحویل نمی‌دهد؛ او اعلام کرده بود تمامی مجتمع وقف و متعلق به مقام رهبری است. او در فروردین ۱۳۹۷، عملا برکنار و رسول فلاحتی جایگزینش شد.

نمایندگان ولی فقیه و امامان جمعه مراکز استان‌هابه تفکیک زمان انتصاب و سوابق/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

نمایندگان ولی فقیه و امامان جمعه مراکز استان‌ها
به تفکیک زمان انتصاب و سوابق/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

در اواخر سال ۱۳۹۶، انتشار تصاویری از محمدنقی لطفی، نماینده ولی فقیه در ایلام،  که او هم ۱۷ سال در این سمت بود و برای رفت و آمد از خودروی گران قیمت پرادو استفاده می‌کرد حاشیه ساز شد. مردم و نشریات محلی به این اقدام او در استانی که نرخ بیکاری و فقر آن بالاست اعتراض کردند. در پاسخ به آنان، لطفی در نماز جمعه خطاب به منتقدانش که بعضا از نیروهای وفادار به جمهوری اسلامی بودند گفت «دست از این بچه‌بازی‌ها بردارید» و در ادامه تهدید کرد که اهانت به جایگاه نماز جمعه، اهانت به رهبری و قابل پیگیری است. در نهایت لطفی از سمت خود استعفا کرد و الله‌نور کریمی‌تبار در مهر ماه ۱۳۹۷ جایگزین او شد.

محمدعلی موسوی جزایری، ۳۶ سال و از زمان خمینی نماینده ولی فقیه در استان خوزستان و امام جمعه اهواز بود.  سفر موسوی جزایر به بریتانیا در سال ۱۳۹۷، علت اصلی استعفای او از سمت نمایندگی ولی فقیه در خوزستان بود. موسوی جزایری  از نزدیکان خمینی به شمار می‌رود، به رهبر شدن خامنه‌ای در خبرگان رای داده بود و در جریان پذیرش قطعنامه ۵۹۸ پایان جنگ هشت ساله نقش داشت. خامنه‌ای او را با عبدالنبی موسوی فرد جایگزین کرد. او در جنگ سوریه به عنوان نیروی «مستشاری» جمهوری اسلامی از بشار اسد حمایت کرده و عنوان «مدافع حرم» را یدک می‌کشد. او همچنین در مناسبت مورد علاقه خامنه‌ای یعنی راهپیمایی اربعین هم دستی بر آتش دارد.[۱۲]   برخی هم به دلیل مرگ امامان جمعه قبلی جایگزین شدند.

تعداد ائمه جمعه در هر استان کشور/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

تعداد ائمه جمعه در هر استان کشور/ برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

امامان جمعه شهرستان‌ها

 برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید

ستاد برگزاری  نماز جمعه


*توضیح: تاریخ‌های انتصاب درج شده در این نوشته در مهر و آبان‌ماه ۱۴۰۳ استخراج شده است.

[۱] : «سمینار ائمه جمعه مراکز استان‌ها با سخنان آیت‌الله منتظری پایان یافت»، روزنامه کیهان، ۲۲ مهرماه ۱۳۶۱، شماره ۱۱۶۹۹، صفحات ۱ و ۳

[۲] : خاطرات حسینعلی منتظری، جلد ۲، صفحه ۱۴۴۶

[۳] : همان، جلد ۱، صفحه ۴۴۳ و جلد ۲، پیوست‌های ۵۳ و ۵۴

[۴] : محسن هاشمی، «به سوی سرنوشت کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۳»، (تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۸۵)، صفحه ۴۷

[۵] : علی لاهوتی، «بازسازی و سازندگی، کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۸»، (تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۹۱)، صفحه ۵۸۱

[۶] : شماره ۱۱۶۷۸۴/ت۳۸۱ه، تصویب‌نامه راجع به شمول ماده ۱۱ قانون استخدامی کشوری در مورد دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، روزنامه رسمی جمهوری اسلامی، ۱۷ دی ۱۳۶۹، شماره ۱۳۳۵۸، صفحه ۱۱

[۷] : شماره ۲۹۲۶۹/ت۳۸۴ه، تصویب‌نامه راجع به تغییر عبارت «دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه»، به «شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه»، روزنامه رسمی جمهوری اسلامی، ۲۴ دی ۱۳۷۳، شماره ۱۴۵۲۷، صفحه ۱

[۸] : « زندگی نامه حجت ­الاسلام و المسلمین سیّد علی شاهچراغی»، وب‌سایت بیت‌الهدی

[۹] : «رئیس هیأت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: برهم زنندگان سخنرانی‌ها چماقداران مدرن هستند »، وب‌سایت جماران، ۱۰ شهریور ۱۳۹۸

[۱۰] : « وجود ۲۰۵ هزار موقوفه با یک و نیم میلیون رقبه در کشور»، تسنیم، ۲۸ شهریور ۱۴۰۳

[۱۱] : « واگذاری رایگان یکی از بزرگ‌ترین موقوفات قزوین به عروس رئیس سازمان اوقاف کشور! »، دیده‌بان ایران، ۲۸ خرداد ۱۴۰۲

[۱۲] : « زندگینامه حجت الاسلام و المسلمین سیدعبدالنبی موسوی فرد»، وب‌سایت جماران

[۱۳] : «نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن-۱۳۹۵، بخش جمعیت»، (تهران: مرکز آمار ایران، ۱۳۹۷)، صفحه ۱۲۶

این مطلب در وب‌سایت ایران‌اینترنشنال، مورخ ۷ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شد.

پیوست‌ها: 

۱- اطلاعات کامل تمامی امامان جمعه، به تفکیک استان، شهرستان، شهر، روستا به همراه تاریخ انتصاب(فایل اکسل)

۲- تصاویر تمامی امامان جمعه استان‌ها، تا سطح دهستان

۱- آذربایجان شرقی ۲- آذربایجان غربی ۳- اردبیل ۴- اصفهان ۵- البرز ۶-ایلام ۷-بوشهر ۸- تهران ۹-چهارمحال و بختیاری ۱۰- خراسان جنوبی ۱۱- خراسان رضوی ۱۲- خراسان شمالی ۱۳- خوزستان ۱۴-زنجان ۱۵- سمنان ۱۶- سیستان و بلوچستان ۱۷- فارس ۱۸- قزوین ۱۹- قم کردستان ۲۰- کرمان ۲۱- کرمانشاه ۲۲- کهگیلویه و بویراحمد ۲۳- گلستان ۲۴- گیلان ۲۵- لرستان ۲۶- مازندران ۲۷- مرکزی ۲۸- هرمزگان ۲۹- همدان ۳۰- یزد

۳- تصاویر روزنامه‌ها 

۱- روزنامه کیهان ۲۲ مهر ۱۳۶۱، صفحه یکصفحه سه

۲: روزنامه رسمی، ۱۷ دی‌ ۱۳۶۹، صفحه ۱۱ | روزنامه رسمی، ۲۴ دی ۱۳۷۳، صفحه اول