Amirhadi Anvari

شاید اگر «درآمد»های هر دولتی در سطح جهان ۲۴۶ درصد نسبت به دوره قبلی افزایش داشت، وضع مردم آن کشور خیلی بهتر می شد. هر دولتی، اگر هیچ ابتکار جدیدی انجام نمی داد. در بازخوانی میزان تولید و صادرات و درآمدهای نفتی کشور از سال ۱۳۶۰ به این سو، ما با یک موضوع جالب و قابل تامل روبه رو هستیم، با دولتی که درآمدهای نفتی آن به تنهایی برابر ۵۷ درصد درآمدهای نفتی کل تاریخ جمهوری اسلامی ایران است و اتفاقا مردم هم در همین دوره دچار مشکلاتی شدند که قبلاکمتر تجربه کرده بودند. ما با دولت نهم و دهمی روبه رو هستیم که موقعی که قیمت نفت افزایش داشت، تولید آن کاهش یافت و توانست با موضوعات سیاسی و گرفتارشدن در آنها، درآمدهای سالانه نفتی کشور را ناگهان از ۱۱۳ میلیارد دلار به ۵۰ میلیارد دلار برساند.
    دولت دوران جنگ: اداره جنگ با ۱۰۳ میلیارد دلار
هشت سال نخست وزیری میرحسین موسوی با دوران جنگ تحمیلی همزمان بود. در این دوره به طور میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران برابر ۵۳/۲۳ دلار بود. قیمت نفت طی این سال ها بین ۱۳ تا ۳۳ دلار گردش کرد. در واقع در این هشت سال اوضاع، سال به سال رو به بدترشدن پیش رفت. به طوری که در سال ۱۳۶۰، هر بشکه نفت ایران بیش از ۳۳ دلار، در سال ۱۳۶۱ هر بشکه بیش از ۳۰ دلار، در سال ۶۲ هر بشکه نفت ایران بیش از ۲۸ دلار، در سال ۶۳ هر بشکه نفت کشورمان نزدیک ۲۷ دلار، در سال ۶۴ هر بشکه نفت ایران ۲۶ دلار فروخته شد. از سال ۱۳۶۵ به این سو اوضاع وخیم تر شد، ناگهان قیمت هر بشکه نفت ایران به نصف، یعنی ۱۳ دلار رسید، در سال ۱۳۶۶ اوضاع کمی بهتر شد و هر بشکه نفت ایران نزدیک ۱۷ دلار شد، سال بعد یعنی در سال ۱۳۶۷ باز هم شاهد سقوط هستیم، قیمت هر بشکه نفت کشور به ۱۳ دلار می رسد. مجموع درآمد های نفت در دولت میرحسین موسوی برابر ۷۲/۱۰۲ میلیارد دلار بود. این درآمد حاصل فروش چهار میلیاردو ۳۹۱ میلیون و ۶۸۰ بشکه نفت خام ایران است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در سال ۱۳۶۲ اتفاق افتاد که برابر ۲۰۴۵ هزار بشکه در روز بود و کمترین آن در سال ۱۳۶۰ که برابر ۷۹۱ هزار بشکه در روز بود.

    دوران هاشمی رفسنجانی:سازندگی با نفت ۱۷ دلاری
دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی همراه بود. در دوران هاشمی قیمت نفت نزدیک به ۲۸ درصد نسبت به دوره قبل کاهش داشت، اما درآمدهای نفتی با رشد بیش از ۲۰ درصدی هم روبه رو بود. اگرچه طی این مدت زیرساخت های صنعت نفت ترمیم و صادرات نفت ایران بار دیگر جان گرفت، اما همچنان شاهد پایین بودن قیمت نفت هستیم. طی این دوره هاشمی کشور را با نفت ۱۷ دلاری اداره کرد. بالاترین قیمت نفت ایران طی این دوره در سال ۱۳۶۹ هر بشکه برابر با ۲۱ دلار و پایین ترین در سال ۱۳۷۳ هر بشکه برابر با ۱۵ دلار بود.
به طور متوسط طی این دوره ۲۲۵۶ هزار بشکه در روز نفت صادر شده است. در سال ۱۳۷۰ ایران روزانه ۲۴۶۰ هزار بشکه نفت صادر کرد و کمترین میزان صادرات نیز در سال ۱۳۶۸ بود که صادرات نفت ایران روزانه برابر با ۱۸۲۳ هزار بشکه بود.
قیمت هر بشکه نفت ایران طی این هشت سال از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ به ترتیب: ۰۴/۱۶، ۶۴/۲۰، ۳۴/۱۷، ۷۷/۱۷، ۰۶/۱۵، ۸۴/۱۴، ۱۷/۱۶، ۰۳/۱۹ دلار بوده است. همچنین صادرات روزانه نفت ایران نیز طی این سال ها برابر: ۱۸۲۳، ۲۲۲۴، ۲۴۶۰، ۲۳۹۷، ۲۱۸۴، ۲۲۲۰، ۲۲۹۰، ۲۴۴۱ هزار بشکه در روز بوده است. درآمد نفتی کل دوران هاشمی برابر با ۱۲۳ میلیاردو ۶۰ میلیون دلار بوده است.

    دوران سیدمحمد خاتمی:اتفاق خاص؛ نفت ۱۲ دلاری
کل درآمد نفتی دوران سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ برابر، ۲۷/۲۰۶ میلیارد دلار است که نسبت به دوران هاشمی رفسنجانی از افزایش ۶۷ درصدی خبر می دهد. همچنین میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران در این دوره برابر با ۷۶/۲۲ دلار بوده که نشان دهنده افزایش ۳۳ درصدی قیمت نفت ایران در این دوره نسبت به دوره قبل است. طی این دوره ایران به طور میانگین روزانه ۲۲۸۰ هزار بشکه نفت صادر کرده است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در دوران خاتمی مربوط به سال ۱۳۸۳ برابر با ۲۵۴۸ هزار بشکه در روز و کمترین آن مربوط به سال ۱۳۸۱ برابر با ۲۰۲۱ هزار بشکه در روز است. اما در مورد قیمت نفت ایران، اینجا ما عقبگردی بزرگ و تاریخی داریم. در سال ۱۳۷۷ قیمت هر بشکه نفت ایران به ۹۷/۱۱ دلار رسیده، که خود طی ادوار مورد بررسی در اینجا بی سابقه است. قیمت هر بشکه نفت ایران طی سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ به ترتیب برابر: ۲۴/۱۸، ۹۷/۱۱، ۲۵/۱۷، ۷۵/۲۶، ۹/۲۲، ۵۲/۲۳، ۸۹/۲۶ و ۶/۳۴ دلار برای هر بشکه بوده است. همچنین میانگین صادرات روزانه نفت ایران طی همین مدت به ترتیب عبارت است از: ۲۳۴۲، ۲۳۰۰، ۲۰۷۹، ۲۳۴۵، ۲۲۰۸، ۲۰۲۱، ۲۳۹۶، ۲۵۴۸ هزار بشکه در روز.

     دوران محمود احمدی نژاد:فرصت سوزی نفت ۱۱۰ دلاری 
اما دوران خاص محمود احمدی نژاد؛ این خاص نه از جهت سیاسی-اجتماعی-بین المللی، که البته در همه اینها هم این دولت خاص بوده، بلکه از نظر صادرات نفت و درآمدهای نفتی. همین اول مشخص کنیم که بانک مرکزی در دولت محمود احمدی نژاد از سال ۱۳۸۷ به بعد، یعنی سال پایانی دولت اولش، دیگر آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ارایه نداد. این آمارها و اعداد هم از اوپک استخراج شدند. در سال ۱۳۸۴، درآمد نفتی سال اول احمدی نژاد برابر ۸۳/۵۳ میلیارد دلار بود که زیاد با سال ۸۳ فرق نکرد. اما از سال ۱۳۸۵ شانس از هر طرف به سمت دولت نهم هجوم آورد، درآمد نفتی ایران ناگهان به ۰۱/۶۲ میلیارد دلار رسید، در سال ۱۳۸۶ درآمد نفت ایران برابر ۶/۸۱ میلیارد دلار و در سال ۱۳۸۷ این درآمد برابر ۹/۸۱ میلیارد دلار ثبت شد. در سال ۱۳۸۸ کاهش درآمدهای نفتی دیده می شود طوری که طی این سال درآمد دولت برابر ۶۲ میلیارد دلار بود اما در سال ۱۳۸۹ درآمدهای نفتی بار دیگر با رشد به ۷۴ میلیارد دلار رسید تا به سال ۱۳۹۰ رسیدیم. این سال در تاریخ صنعت نفت ایران فوق العاده است، طی سال ۹۰، درآمدهای نفتی دولت به ۱۱۳ میلیارد دلار می رسد، افزایشی که خیلی زود به کاهش تبدیل می شود. در سال گذشته یعنی ۱۳۹۱، درآمدهای نفتی ایران با بیش از ۵۰ درصد کاهش به ۵۰ میلیارد دلار می رسد، یعنی جایی عقب تر از سال ۸۳! افزایش درآمدهای نفتی دولت های نهم و دهم را نمی توان به پای تحولات صنعت نفت گذاشت، در واقع قیمت جهانی نفت و تحولات بین المللی، این پول را به دولت رساندند. نگاهی به میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران طی این سال ها پاسخ ما را خواهد داد. ما در سال ۱۳۸۴ هر بشکه نفت را به قیمت ۶۶/۵۰ دلار فروختیم، یعنی قیمت هر بشکه نفت ایران بیش از ۴۶ درصد افزایش داشته، اما صادرات و تولید ما تنها دو درصد نسبت به سال ۸۳ افزایش داشته است. در سال ۸۵ نیز نسبت به سال ۸۴ با افزایش قیمت بیش از ۲۰ درصدی قیمت نفت ایران مواجه هستیم، نفت هر بشکه ۶۰ دلاری در حالی صادر شد که تولید و صادرات ایران بیش از شش درصد هم نسبت به سال گذشته کاهش و به دوهزارو۴۳۳ هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال ۸۶ پس از کاهش بیش از شش درصدی تولید روزانه، با افزایش نزدیک به دو درصدی تولید، صادرات نفت ایران به دوهزارو۴۸۰ بشکه در روز می رسد و همزمان قیمت نفت ایران هم با بیش از ۱۳ درصد افزایش نسبت به سال قبل به ۳/۶۹ دلار در هر بشکه می رسد. در سال ۱۳۸۷ شاهد کاهش ۱۷ درصدی تولید نفت هستیم به طوری که تولید روزانه نفت ایران به دوهزارو۵۶ هزار بشکه در روز می رسد و از دیگر سو، با افزایش نزدیک به ۳۷ درصدی قیمت نفت روبه رو هستیم. در این سال قیمت هر بشکه نفت ایران به ۶۶/۹۴ دلار می رسد، رقمی که می توانست یک فرصت طلایی برای کشور باشد. در سال ۱۳۸۸ که قیمت نفت ایران با بیش از ۳۵ درصد کاهش به ۲۵/۶۱ دلار در هر بشکه رسید، تولید با ۷ درصد افزایش به صادرات روزانه دوهزار۲۰۲ بشکه ارتقا یافت! وقتی در سال ۱۳۸۹ نیز قیمت هر بشکه نفت ایران به ۷۶ دلار رسیده بود و بیش از ۲۴ درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، تولید و صادرات نفت ایران تنها نزدیک به سه درصد افزایش داشت. در سال ۱۳۹۰ شاهد نفت هر بشکه ۱۱۰ دلار هستیم و در سال ۱۳۹۱ هر بشکه نفت ایران ۱۰۷ دلار معامله شده، میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب: ۱۱۳ و ۵۰ میلیارد دلاری در این دو سال دارد. یعنی درآمد نفت ایران در سال ۹۰ قیمت هر بشکه نفت ۴۴ درصد رشد داشته که نسبت به سال قبل نزدیک ۵۶ درصد و در سال ۹۱ که قیمت هر بشکه نفت ایران نزدیک سه درصد کاهش داشته، نزدیک ۵۶ درصد کاهش داشته است. در نبود آمارهای رسمی از میزان تولید و صادرات نفت ایران، کنار هم گذاشتن کاهش قیمت سه درصدی و کاهش درآمدهای ۵۶ درصدی تنها یک نکته را نشان می دهد، تولید ایران از کاهش قیمت نفت ایران کاهش بیشتری داشته است.

    ۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۵۷۸ دلار کجا رفته؟ 
براساس اعلام اوپک، طی هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از ۵۷۸ میلیارد دلار درآمد داشته است.
این یعنی در هشت سال احمدی نژاد درآمدهای نفتی نسبت به دوره قبل تر، یعنی سیدمحمد خاتمی ۲۴۶ درصد افزایش داشته است. این افزایش فوق العاده می توانست به یک فرصت تبدیل شود. در دو دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی کشور جنگ زده ایران را تنها با ۱۲۳ میلیارد دلار اداره کرد و دولت میرحسین موسوی جنگ را با ۱۰۳ میلیارد دلار اداره کرد.
کل درآمدهای نفتی ایران از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۹۲ برابر ۹۲/۱۰۱۰ میلیارد دلار بوده که درآمد هشت سال احمدی نژاد از این ۳۱ سال، بیش از ۵۷ درصد بوده است. یعنی ۵۷ درصد درآمدهای نفتی کشوردر دو دولت احمدی نژاد تجمیع شده است. کل درآمد های سه دولت قبلی روی هم برابر ۵۹/۴۳۲ میلیارد دلار بوده، یعنی شش دولت موسوی، هاشمی و خاتمی روی هم تنها نزدیک به ۷۵ درصد دو دولت احمدی نژاد، درآمد های نفتی داشتند. هواداران دولت با استدلال افزایش تورم، این موضوع را توجیه می کنند، این درحالی است که تورم در حوزه یورو طی این سال ها کمتر به بیش از دو درصد رسیده است. یعنی خود دلار می تواند در این مقایسه معیار مناسبی باشد. با وجود افزایش چشم گیر درآمد های نفتی طی سال های دولت های نهم و دهم، مردم با مشکلات اقتصادی عدیده ای مواجه بودند که به جز دولت (و حتی در مواردی خود دولت) همگان به آن اذعان دارند و برای همه روشن است. حال سوال اینجاست که چه کسی باید پاسخگوی حیف ومیل درآمدهای عظیم نفتی طی این هشت سال باشد که نه تنها به بهترشدن معیشت مردم کمکی نکرد، بلکه اوضاع را به آنچه همه در جریان آن هستند تبدیل کرد.

—————-

این مطلب در روزنامه شرق مورخ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ در صفحه ۴ منتشر شد