Amirhadi Anvari

پرونده شکل گیری حزب الله از دهه ۴۰ تاکنون:

• حزب الله در ایران؛ درباره جنبش شهری مذهبی ضد لیبرال ایرانی
• حزب الله در ایران؛ چریک های مسلمان به دنبال حکومت اسلامی
• حزب الله در ایران؛ شبکه سازی برای مبارزه مسلحانه
• حزب الله در ایران؛ تولد «حزب اللهی»ها
• حزب الله در ایران؛ ضد چپ ضد لیبرال
• حزب الله در ایران؛ حزب الله در دوره اصلاحات
• حزب الله در ایران؛ایجاد انصار حزب الله به عنوان یک سازمان منسجم

حزب اللهی ها و امر به معروف و نهی از منکر

در شهریور ۱۳۵۹، حدود دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عراق به ایران حمله کرد و دفاع مقدس آغاز شد. پر واضح است که در چنین شرایطی نیروهای انقلابی و مذهبی که به طور عام به آنها «حزب اللهی» گفته می شد از شهرها به سمت مناطق جنگی کشیده شوند و در قامت نیروهای داوطلب ظاهر شوند. رزمندگان حزب اللهی از شهریور ۵۹ تا مرداد ۶۷  در جبهه ها مشغول جنگ بودند.

اشخاصی چون حسین الله کرم، منصور ارضی، اکبر گنجی، هادی غفاری، محسن مخملباف، فرج الله سلحشور و.. که از رزمندگان جبهه ها به شمار می رفتند تصمیم گرفتند جمعی را ساماندهی کنند تا به امر به معروف و نهی از منکر در حوزه های گوناگون بپردازند.

البته در این سال ها نیز از وضعیت شهرهای پر جمعیت غافل نبودند، اگرچه جاذبه مناطق جنگی برای آنها بیشتر بود. ۵-۶ سال پس از آغاز جنگ، حزب اللهی ها به شدت درگیر جنگ بودند، اما از اواسط دهه شصت فرصتی پیدا شد که سری هم به شهرها بزنند؛ در این سر زدن ها بود که اهمیت مسائل فرهنگی و اعتقادی برای آنها رنگ تازه ای پیدا کرد.

اواسط دهه شصت همزمان با جنگ، از سوی دیگر در کشور آنچه از آن تحت عنوان «تهاجم فرهنگی» یاد می شود نیز جریان داشت. مساله بی حجابی برای حزب اللهی ها مساله به واقع مهمی بود و در سوی دیگر ماجرا، گرایش جوانان به تیپ های غربی و نوع لباس و مدل مو و… مطرح شدند.

در این زمان اشخاصی چون حسین الله کرم، منصور ارضی، اکبر گنجی، هادی غفاری، محسن مخملباف، فرج الله سلحشور و.. که از رزمندگان جبهه ها به شمار می رفتند تصمیم گرفتند جمعی را ساماندهی کنند تا به امر به معروف و نهی از منکر در حوزه های گوناگون بپردازند.

حسین الله کرم این دو گروه حزب اللهی را چنین معرفی می کند:

(گروه اول)گروه معتقد به استفاده از زور چهره‌هایی مثل هادی غفاری، اکبر گنجی، مخملباف که پیرو موسوی بودند در اوایل انقلاب هستند. اکبر گنجی معروف به اکبر پونز بود که روسری‌ها را جلو می‌کشید و پونز می‌زد و اقداماتی از جمله رنگ کردن دست‌ها و کارهایی از این دست توسط این گروه انجام می‌شد.

گروه دوم که در دوره انقلاب من اداره آن را بر عهده داشتم شاید در حال حاضر بتوانیم حرکت‌های اجتماعی را در چارچوب ادامه دهیم. در دهه دوم انقلاب یعنی اوایل سال ۷۰ ما از جبهه‌ها برگشتیم که معتقد به دستیابی به خواسته‌ها از طریق اعتراضات مدنی بودیم و در حال حاضر اعتقاد دارم اگر دولت فضای لازم برای حضور مردم در انجام امر به معروف و نهی از منکر را مهیا نکند شاهد خواهیم بود که این دو جریان حزب‌اللهی به اقداماتی شبیه دوره انقلاب دست خواهند زد.( مناظره‌ای با عنوان«نگرش صحیح به مساله آمریکا»/ خبرگزاری ایسنا/ ۹ آبانماه ۱۳۸۹/ کد خبر: ۸۹۰۸-۰۶۱۹۹)  حدودا بعد از سال ۶۷ تا پایان دولت دوم خاتمی، گروه های حزب الله هسته های متعدیی را در شهرها و استان های کشور تشکیل دادند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

دولت سازندگی و بسترهای تولد انصار حزب الله

پس از رحلت امام خمینی(ره) آیت الله هاشمی به عنوان رئیس جمهور دولت سازندگی را بنا می کند. هاشمی رفسنجانی سیاست های اقتصادی غیر دولتی و تا حد امکان آزاد را دنبال کرد، این نوع از سیاست های اقتصادی در جمهوری اسلامی تقریبا بی سابقه بود، چراکه در دولت مستعجل بازرگان، دولت بنی صدر، دولت رجایی و دولت موسوی، هر یک به دلایلی نظیر شرایط انقلابی، شرایط جنگی و… هرگز به سمت اقتصاد آزاد نرفته بودند.

اتخاذ سیاست های اقتصادی مبتنی بر اقتصاد آزاد برای مردم ایران ناآشنا جلوه می کرد، حال اینکه اجرای این سیاست ها موجب بروز تورم نیز شد. در چنین شرایطی جوی از نارضایتی در بین مردم پدید آمد. از سوی دیگر، اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز پس از انقلاب تا دولت هاشمی رفسنجانی بی سابقه بود. به بیانی می توان شرایط متفاوت این دوران را چنین ترسیم کرد:

در دوران هاشمی گروه ها، احزاب سیاسی و جریان های فکری مجال بروز و ظهور یافتند، امری که با فاجعه هفتم تیر و عزل بنی صدر و پس از آن دوران جنگ تحمیلی، عملا به دست فراموشی سپرده شده بود.

• در دوران سازندگی، بحث تهاجم فرهنگی مطرح و ماجرای استعفای سیدمحمدخاتمی از وزارت ارشاد رخ داد که به نوبه خود موجب ایجاد مسائلی در حوزه فرهنگ و مطبوعات شد.
• مسائل اقتصادی در دوران هاشمی شکلی تازه به خود گرفت. اقتصاد دولتی کنار گذاشته شد و بهخ اقتصاد خصوصی مجال حضور داده شد؛ موضوعی که برخی آن را زمینه ساز افزایش اختلاف طبقاتی می دانند، واژگانی چون«مرفه بی درد»، «قشر آسیب پذیر» در این دوران رواج یافتند که نشان از بروز طرز فکری خاص می دادند.
• به خاطر فضای خاصی که در دولت اول هاشمی وجود داشت، مجال بروز و ظهور اقدامات گروه های حزب اللهی به شکل تشکیلاتی و سازماندهی شده چندان وجود نداشت.

رزمندگانی که از جنگ بازگشته بودند با دنیای متفاوت از دنیای دهه شصت مواجه شده بودند. از سویی با سه رخداد مهم اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مواجه شده بودند و از سوی دیگر با نسل جدیدی از سیاستمداران مواجه می شدند که با سیاستمداران دهه نخست انقلاب به کلی متفاوت بودند، آنها عملگرا بودند و با معیارهای ارزشی دهه نخست انقلاب متفاوت به نظر می رسیدند. «رانت خوار»، «آقا زاده» و.. عناوینی بود که در این دوران رایج شد، دولت هاشمی دو جریان مخالف بالقوه را در نیمه اول دهه ۷۰ در مقابل خود داشت، یکی گروه های حزب اللهی، دیگری گروه های چپ مذهبی. در ادامه خواهید دید که اولی به ساخت تشکیلات انصار حزب الله منجر خواهد شد.

دخمه ها، محل دردل های یاران قدیمی

این دهه دوم انقلاب بود، که خیلی از مظاهر آن مورد انتقاد این رزمندگان قرار گرفته بود.  اما آنها ترجیح دادند نارضایتی های خود را در محفل هایی مطرح کنند. این محفل ها گاه هیات ها بود و گاه دخمه؛ دخمه اگرچه در اصطلاح عامیانه معنایی خاص دارد، اما باید توجه داشت که منظور از دخمه برای حزب اللهی ها، خانه ای بود که گفته می شود برخی از رزمندگان وقتی به تهران می آمدند، به آن خانه در حوالی شهر ری می رفتند، مدتی در آنجا ـ در کنار هم ـ استراحت می کردند و دوباره راهی جبهه می شدند. در دخمه به خودسازی  معنوی می پرداختند. پس از جنگ، این دخمه به محلی برای جمع های خودمانی همان رزمندگان تبدیل شد.همین جمع ها تا نیمه دوم دهه هفتاد، زمینه تشکیل انصار حزب الله را فراهم کرد.

در نیمه دوم دهه هفتاد، تحول در جناح بندی ها به تأسیس گروه های سیاسی جدیدی منجر شد. رویکرد استقلال از دو جناح مشهور مهم ترین عامل شکل گیری گروه های تازه تأسیس بود. انصار حزب الله، جمعیت دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی و حزب کارگزاران سازندگی مهم ترین این گروه ها به شمار می روند. که در بخش بعدی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

——————-

این مطلب در همشهری ماه شماره ۷۱ فروردین ۱۳۹۰ در صفحات: ۴۲و۴۳ منتشر شد.