حزب الله در ایران؛ چریک های مسلمان به دنبال حکومت اسلامی
پرونده شکل گیری حزب الله از دهه ۴۰ تاکنون:
- حزب الله در ایران؛ درباره جنبش شهری مذهبی ضد لیبرال ایرانی
- حزب الله در ایران؛ چریک های مسلمان به دنبال حکومت اسلامی
- حزب الله در ایران؛ شبکه سازی برای مبارزه مسلحانه
- حزب الله در ایران؛ تولد «حزب اللهی»ها
- حزب الله در ایران؛ ضد چپ ضد لیبرال
- حزب الله در ایران؛ حزب الله در دوره اصلاحات
- حزب الله در ایران؛ایجاد انصار حزب الله به عنوان یک سازمان منسجم
بی فایده است اگر بخواهیم حزب الله را بدون در نظر گرفتن حزب ملل اسلامی بشناسیم! اوایل سال ۱۳۴۴ مطبوعات وقت با تیترهای بزرگ و جنجالی خبر از دستگیری یک گروه مسلح به نام “حزب ملل اسلامی” دادند. حزب ملل اسلامی، ۵۵ عضو تشکیلاتی داشت که همگی در سال ۱۳۴۴ توسط حکومت پهلوی دستگیر شدند. محمد کاظم موسوی بجنوردی، محمد جواد حجتی کرمانی، عباس آقازمانی(ابوشریف)، جواد منصوری، عباس دوزدوزانی، ابوالقاسم سرحدی زاده، مرتضی حاجی، محمد کاظم سیفیان، احمد احمد و میر محمد صادقی از جمله شناخته شده ترین اعضای حزب ملل هستند.
او در سال ۱۳۲۱ در شهر نجف در عراق در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش سید حسن بجنوردی از دانشمندان و مراجع بلندپایه تشیع و مادرش نواده سیدابوالحسن اصفهانی، مرجع بزرگ شیعه بود.
حزب ملل اسلامی برای براندازی رژیم سلطنتی، مشی مسلحانه را پیشه کرده بود و در صدد بود که بر مبنای کار تشکیلاتی و چریکی فعالیت کند, اما بارزترین اشتباه این گروه عدم شناخت از جامعه ایران بود. ایشان گرچه انسانهای صادق و پاکی بودند، اما از نظر تشکیلاتی و سیاسی خیلی ضعیف بودندو به خاطر همین قبل از هر گونه فعالیت عملی دستگیرو روانه زندان شدند و حبس های متفاوتی را متحمل شدند.(خاطرات عزت شاهی) از نجف تا قم جالب است بدانید، بنیانگذار حزبی که بستر بوجود آمدن حزب الله را فراهم ساخته بود، هنوز در قید حیات است. او در سال ۱۳۲۱ در شهر نجف در عراق در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش سید حسن بجنوردی از دانشمندان و مراجع بلندپایه تشیع و مادرش نواده سیدابوالحسن اصفهانی، مرجع بزرگ شیعه بود. او در شهر نجف رشد کرد و به تحصیل علم پرداخت. وی هم‌زمان علوم قدیم و جدید را فرا می‌گرفت و به ویژه در حوزه نجف از محضر اساتید سود می‌برد و از همان ایام به علوم عقلی و فلسفی علاقه وافر نشان می‌داد. در ۱۶ سالگی با عضویت در حزب الدعوه الاسلامی در عراق وارد کارهای تشکیلاتی شد. در سال ۱۳۳۹ (یک سال قبل از تاسیس حزب ملل اسلامی)به ایران و قم آمد و در مدرسه سپهسالار تحصیلات حوزوی را پی گرفت. بعد از انقلاب، بنیانگذار حزب ملل اسلامی، مدتی استانداری اصفهان را بر عهده داشت. نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی بود. در سال ۱۳۶۲ به تأسیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی اقدام و اداره آن را بر عهده گرفت. پس از انتخاب سید محمد خاتمی به ریاست‌جمهوری در ۱۳۷۶ جایگزین او در سمت رئیس کتابخانه ملی شد و تا ۱۳۸۴ این سمت را بر عهده داشت. در زمان ریاست جمهوری خاتمی مشاور وی در مسائل مختلف و به ویژه در مسأله فناوری اطلاعات بود. تاسیس حزب آقای سید محمد کاظم بجنوردی در سال ۱۳۴۰ تصمیم گرفت یک تشکیلات سیاسی را به وجود آورد. ابتدا موضوع را با یکی از دوستانش به نام حسن (حامد) عزیزی در میان گذاشت. پس از مطالعه و بررسی در اسفند ۱۳۴۰ اولین هسته‌ی حزب تشکیل شد. در اولین جلسه سید کاظم بجنوردی، هاشم آیت‌الله زاده، حسن عزیزی، محمد مولوی عربشاهی و محمد سید محمودی طباطبایی قمی در منزل آقا هاشم جمع شدند و آقای بجنوردی اهداف حزب را تبیین کرد و نام حزب ملل اسلامی را برای این تشکیلات انتخاب کردند. اعضای اولیه حزب به جز مولوی همه دیپلمه و مجرد و جوانانی حدوداً بیست ساله بودند. به گزارش بنیان گذاران حزب، این حزب از اول مشی مسلحانه را انتخاب کرد؛ ولی موضوع خط مشی و عمل کرد حزب چندان جدی نبود. پس از قیام ۱۵ خرداد «حزب ما از صورت یک گروه کوچک و محدود بیرون آمد؛ زیرا مردم از هر حرکت مذهبی علیه رژیم استقبال و حمایت می‌کردند. [به علاوه] به دنبال آن ما توانستیم با اطمینان مشی مبارزه‌ی مسلحانه را در دستور کار حزب قرار بدهیم.» شهید عراقی نیز به دلیل هم‌بند بودن با اعضای حزب‌ملل اسلامی نیز معتقد بود که فعالیت حزب‌ملل اسلامی بعد از ۱۵ خرداد شکل گرفت. وی در خاطراتش گفته است: «فکر این سازمان‌بندی از سال ۱۳۴۰ در مغز کاظم بجنوردی، عربشاهی، حسن عزیزی و سید محمودی که از بنیان‌گذاران این تشکیلات هستند، بوده ولی جنبه فعلیت نداشته و بالقوه بوده؛ ولی بعد از کشتار ۱۵ خرداد اینها تحت تاثیرش قرار می‌گیرند و به فکر ایجاد آن می‌افتند. یکی چند تا عضوگیری می‌کنند، ولی بعد از حادثه‌ی اول بهمن و کشتن منصور خیلی این مسئله اوج می گیرد و عضو گیریشان خیلی سریع می‌شود.» ساختار حزب عبارت بود از: کمیته‌ی مرکزی، شبکه‌ها، کادر، دسته، شاخه، واحد، مدرسه و کلاس که هر کلاس از چهار نفر و هر کلاس یک مدرسه و هر دو مدرسه یک واحد و هر دو واحد یک شاخه و هر دو شاخه یک دسته و هر دو دسته یک گروه و هر دو گروه یک کادر و هر چند کادر یک شبکه محسوب می‌شد. حزب در ابتدای فعالیت بیشترین تلاش خود را روی کادرسازی و تربیت نیروهای مومن و سیاسی نمود؛ به همین جهت کارهای تئوریک فراوانی انجام داد. انتشار جزوه‌ای به نام نشریه، ماه‌نامه‌ای به نام «خلق» که ارگان حزب بود و برنامه‌های آموزشی نشان از اولیت آموزش ایدئولوژیک دارد. مرامنامه حزب رهبران حزب ملل اسلامی در راستای مباحث تئوریک مرامنامه و اساس‌نامه حزب را نیز تهیه کردند. از مرامنامه حزب استنباط می‌شود که رهبران حزب‌انگیزه‌ای جز حاکمیت اسلام نداشته‌اند. آنان در این مرامنامه، خود را «تابع قوانین اسلامی» و مبانی قوانین اسلامی را «قرآن، سنت، عقل و اجماع» اعلام کرده‌اند و تصریح کرده‌اند که حزب «می‌خواهد اجتماع نوینی براساس فلسفه‌ی اسلام بنا کند.» آنان گرچه در مرامنامه هدف خود را حکومت اسلامی اعلام نکرده‌اند؛ ولی دقت در مرامنامه نشان می‌دهد که حکومت اسلامی یک اصل مسلم برای حزب است و به همین جهت هشت بار از حکومت اسلامی و دولت اسلامی نام برده‌اند. در اصل ۳ می نویسند: «زمین‌های مسلمان‌نشین جزء لایتنفک دولت اسلامی است.» در اصل ۵ «کمیته‌ی مرکزی حزب ملل» را «مرجع اعلای دولت اسلامی» اعلام کرده‌اند، و در اصل ۸ تصریح کرده‌اند: «پارلمان دولت اسلامی از دو مجلس تشکیل» می‌شود: «مجلس مردم» و «مجلس بزرگان» و کار نظارت بر «حکومت‌اسلامی» را بر عهده‌ی مجلسین قرار داده‌اند. مرامنامه در تبیین مجلس بزرگان، شرط عضویت را «اجتهاد و عدالت» گذاشته است و در اصل ۱۰ زمانی قوانین را قابل اجرا می‌داند که به «تصویب مجلس بزرگان» برسد و این نشان می‌دهد که رهبران حزب چگونه پای بند به مقررات اسلامی بوده‌اند. چرا حزب ملل؟ علت انتخاب نام «حزب ملل اسلامی» به این جهت بوده است که رهبران حزب هدف خود را تاسیس یک حکومت اسلامی در جهان اسلام قرار داده بودند. از اصل ۱۴ تا ۱۸ استنباط می‌شود که نوع حکومت جهانی اسلام، حکومتی فدراتیو بوده که به ولایت‌های مختلف با رئیس جمهور منتخب از طرف مردم تقسیم می‌شده که سیاست داخلی را خود تنظیم می‌کرده‌اند؛ ولی سیاست خارجی و داشتن نیروهای مسلح با مرکزیت بوده است. رهبران حزب در عین سادگی بسیار آرمان‌گرا بوده‌اند؛ آرمان‌گرایی و خلوصی که بسیار ستایش برانگیز است. حتی رهبر حزب برای خرید ماشین پلی‌کپی از نماز و روزه‌ی استیجاری استفاده کرده است. وی در خاطرات خود نقل می‌کند که چون «برای خریدن [دستگاه پلی کپی] پول نداشتیم و هاشم آیت‌الله زاده، پسردایی مادرم، می‌خواست ده سال نماز و روزه مادرش را بخوانند من به او گفتم پولش را به من بده تا یک دستگاه پلی‌کپی بخریم، نماز و روزه‌اش پای من…» (از کتاب چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران) کشف و انحلال در مهر ۱۳۴۴ پس از دستگیری محمدباقر صنوبری که حامل مقادیر زیادی مدارک از حزب بود و در پی آن دستگیری ۵۵ تن از افراد حزب در عمل انحلال یافت. بجنوردی همراه با جمعی از افراد حزب، به کوه های شاه آباد پناه برد ولی پس از محاصره توسط ساواک، دستگیر شد. ابتدا به اعدام محکوم شد که پس از وساطت محسن حکیم، محکومیتش به حبس ابد تقلیل یافت. در زندان کتاب اقتصادنا اثر سید محمدباقر صدر را ترجمه کرد. کشف و انحلال حزب ملل اسلامی، نه تنها پایان ماجرا نبود، بلکه آغاز جریانی دیگر بود. جریانی که بعدها به «حزب الله» شهرت یافت. ————————- این مطلب در همشهری ماه شماره ۷۱ فروردین ۱۳۹۰ در صفحات:۳۸و۳۹ منتشر شد.
